Η ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ
ΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΗΣ
ΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΗΣ
Γράφει ο εφημέριος του Ιερού Ναού Τιμίου Προδρόμου Βόλου π. Νικηφόρος Νάσσος
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Κατά τίς παραμονές τῆς μεγάλης καί Δεσποτικῆς ἑορτῆς τῆς τοῦ Χριστοῦ γεννήσεως, εἴχαμε συγγράψει ἔνα ἐκτεταμένο ἄρθρο σχετικά μέ τη Θεία Ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ και Λόγου τοῦ Θεοῦ. Ἐκ τῶν ὑστέρων, μετά τήν κυκλοφόρηση τοῦ ἄρθρου αὐτοῦ καὶ τὴν εὐμενή ἀποδοχή του ἐκ μέρους τῶν ἀγαπητῶν ἀναγνωστῶν, καὶ κατόπιν σκέψεως, παροτρύνσεως καί προσευχῆς, προβαίνουμε στήν ἐπανέκδοσή του, ὑπό μορφήν, πλέον, βιβλιαρίου, ἑνός μικροῦ πονήματος, οὕτως ὥστε νά ὑπάρχει στή βιβλιοθήκη κάθε μελετῶντος τά Θεῖα Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ. Καί, ναί μέν ἡ μεγάλη ἑορτή τῶν Χριστουγέννων παρῆλθε κατά τό παρελθόν ἔτος, ἀλλ᾿ ἡ Θεολογία τοῦ παμμεγίστου Μυστηρίου τῆς Θείας Συγκαταβάσεως παραμένει, ὅπως και ὁ πνευματικός συνεχής ἑορτασμός της κατὰ τὸν λειτουργικό χρόνο τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου μέσα στὴ Θεία λατρεία ζοῦμε οἱ πιστοί συμπυκνωμένο τό παρελθόν, τό παρόν καί τό μέλλον, καὶ ἑορτάζουμε πάντοτε τά Χριστούγεννα, ἀλλά καί ὅλες τίς λοιπὲς Δεσποτικές ἑορτές, ὅπως θεολογικά μᾶς ἐπισημαίνει ὁ ἱερός Χρυσόστομος μέ τή χαρακτηριστική του ἀμεσότητα: «Ἀεί Χριστούγεννα ἐστί, ἀεί Θεοφάνεια ἐστί»». Στό ὅλο κείμενο ἔγιναν κάποιες ἀναγκαῖες προσθῆκες, διασαφήσεις, ἀναλύσεις, καθὼς καί ἡ δόμησή του σέ πέντε κεφάλαια, ἔτσι ὥστε νά εἶναι εὐληπτότερο στή μελέτη καί τήν κατανόηση τῶν γραφομένων. Τό παραδίδουμε στούς ἐκλεκτούς ἀναγνῶστες μέ τήν ταπεινή καί ὑποκάρδιο εὐχή νά ἑορτάζουν πάντοτε «ἐν Πνεύματι» τά Χριστούγεννα, τά Θεοφάνεια, τά Σεπτὰ Πάθη, τόν Σταυρό καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ καί ὅλες τίς ἑορτές, πού ἀποτελοῦν σταθμούς τῆς «Θείας Οἰκονομίας», ὅπως θεολογικῶς λέγεται, τῆς ἄπειρης Συγκαταβάσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου στόν κόσμο, «ἵνα σωθῇ ὁ κόσμος δι᾿ αὐτοῦ»…
Ἔγραφα στό Βόλο τήν 20ή Δεκεμβρίου τοῦ 2011
π. Νικηφόρος Νάσσος
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Κατά τίς παραμονές τῆς μεγάλης καί Δεσποτικῆς ἑορτῆς τῆς τοῦ Χριστοῦ γεννήσεως, εἴχαμε συγγράψει ἔνα ἐκτεταμένο ἄρθρο σχετικά μέ τη Θεία Ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ και Λόγου τοῦ Θεοῦ. Ἐκ τῶν ὑστέρων, μετά τήν κυκλοφόρηση τοῦ ἄρθρου αὐτοῦ καὶ τὴν εὐμενή ἀποδοχή του ἐκ μέρους τῶν ἀγαπητῶν ἀναγνωστῶν, καὶ κατόπιν σκέψεως, παροτρύνσεως καί προσευχῆς, προβαίνουμε στήν ἐπανέκδοσή του, ὑπό μορφήν, πλέον, βιβλιαρίου, ἑνός μικροῦ πονήματος, οὕτως ὥστε νά ὑπάρχει στή βιβλιοθήκη κάθε μελετῶντος τά Θεῖα Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ. Καί, ναί μέν ἡ μεγάλη ἑορτή τῶν Χριστουγέννων παρῆλθε κατά τό παρελθόν ἔτος, ἀλλ᾿ ἡ Θεολογία τοῦ παμμεγίστου Μυστηρίου τῆς Θείας Συγκαταβάσεως παραμένει, ὅπως και ὁ πνευματικός συνεχής ἑορτασμός της κατὰ τὸν λειτουργικό χρόνο τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου μέσα στὴ Θεία λατρεία ζοῦμε οἱ πιστοί συμπυκνωμένο τό παρελθόν, τό παρόν καί τό μέλλον, καὶ ἑορτάζουμε πάντοτε τά Χριστούγεννα, ἀλλά καί ὅλες τίς λοιπὲς Δεσποτικές ἑορτές, ὅπως θεολογικά μᾶς ἐπισημαίνει ὁ ἱερός Χρυσόστομος μέ τή χαρακτηριστική του ἀμεσότητα: «Ἀεί Χριστούγεννα ἐστί, ἀεί Θεοφάνεια ἐστί»». Στό ὅλο κείμενο ἔγιναν κάποιες ἀναγκαῖες προσθῆκες, διασαφήσεις, ἀναλύσεις, καθὼς καί ἡ δόμησή του σέ πέντε κεφάλαια, ἔτσι ὥστε νά εἶναι εὐληπτότερο στή μελέτη καί τήν κατανόηση τῶν γραφομένων. Τό παραδίδουμε στούς ἐκλεκτούς ἀναγνῶστες μέ τήν ταπεινή καί ὑποκάρδιο εὐχή νά ἑορτάζουν πάντοτε «ἐν Πνεύματι» τά Χριστούγεννα, τά Θεοφάνεια, τά Σεπτὰ Πάθη, τόν Σταυρό καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ καί ὅλες τίς ἑορτές, πού ἀποτελοῦν σταθμούς τῆς «Θείας Οἰκονομίας», ὅπως θεολογικῶς λέγεται, τῆς ἄπειρης Συγκαταβάσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου στόν κόσμο, «ἵνα σωθῇ ὁ κόσμος δι᾿ αὐτοῦ»…
Ἔγραφα στό Βόλο τήν 20ή Δεκεμβρίου τοῦ 2011
π. Νικηφόρος Νάσσος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Ο Θ. ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ
Ὁ Θε ός γί νε ται ἄνθρω πος, γιά νά κά νει τόν ἄνθρω πο κα τά Χά ριν θε ό1! Ἡ συ νά ντηση τοῦ ὑπερ βα τι κοῦ μέ τό ἐγκό σμιο καί κτι στό, ἡ ὁποί α πραγ μα το ποι ή θη κε μέ τήν Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Λό γου «ἐν τόπῳ καί χρόνῳ» μέ σα στήν Ἱστο ρί α, ἀπο τε λεῖ ὄντως τό μέ γι στο γε γο νός τῆς ἀνθρω πό τητας, τό «μό νον και νόν ὑπό τόν ἥλιον», τό μο να δι κό καί ἀνε πα νά λη πτο στήν κτί ση, ἀφοῦ γιά πρώ τη φο ρά ἑνώ θη καν ὁ Θε ός καί ὁ ἄνθρω πος ὑπο στα τικῶς! «Καί ὁ Λό γος σάρ ξ ἐγέ νε το καί ἐσκή νω σεν ἐν ἡμῖν»2, μᾶς δια βε βαιώ νει ὁ Εὐαγ γελιστής τῆς ἀγά πης Ἰω άν νης, ὁ Υἱός τῆς Βρο ντῆς. «Θε ός ἐπί γῆς, Θε ός ἐν ἀνθρώ ποις, Θε ός ἐν σαρ κί», θά μᾶς πεῖ, σκιρ τώ ντας «ἐν Πνεύ μα τι» ὁ Μέ γας οὐρα νο φά ντωρ Βα σί λειος3.
Ἀρκε τά χρόνια πρίν, κα τά τήν πε ρί ο δο τῆς Πα λαιᾶς Δια θή κης, ὁ Θε ός Λό γος, τό Δεύτε ρο Πρόσω πο τῆς Ἁγί ας Τριά δος, «νο ητῶς ἐνε δή μει»4, δη λα δή φα νε ρω νό ταν στούς Πα τριάρ χες καί τούς Προφῆτες, προ τυ πώ νο ντας τό μυ στή ριο τῆς με τά ταῦτα ἐνσάρ κου πα ρου σί ας Του. Εἶναι γνω στό στούς θεολό γους Πα τέ ρες ὅτι στίς λε γόμε νες «θε ο φά νειες» τῆς Πα λαιᾶς Διαθή κης ἔχου με τὴν ἐμφά νι ση τοῦ Δευτέρου Προ σώ που τῆς Ἁγιας Τριά δος, τοῦ Λό γου τοῦ Θε οῦ, ὁ Ὁποῖος «ἀσάρ κως, αὐτο προ σώ πως καί ἐν εἰκο νικῇ ὁρά σει ἀπο κα λύ πτει τὴν ἴδια τήν Τριά δα»5. Ὅλες οἱ ἐμφα νί σεις τοῦ Θε οῦ στὴν Πα λαιά Δια θή κη εἶναι ἐμφα νί σεις τοῦ Ἀσάρ κου Λό γου. Κα τά τόν ἱστορι κό Εὐσέ βιο, «τόν ἴδιο τό Λό γο εἶδαν ὁ Ἀβρα άμ κα τά τή φι λο ξε νί α τῶν τριῶν ἀγγέ λων στίς βε λανιδιές τοῦ Μαμ βρῆ, ὁ Ἰη σοῦς τοῦ Ναυῆ στήν Ἰε ρι χώ καί ὁ Μω υσῆς στή φλε γο μέ νη βά το»6. Ὅπως ἐπί σης μᾶς πλη ρο φο ρεῖ αὐτός ὁ «πα τήρ τῆς ἐκκλη σια στικῆς ἱστο ρί ας», ὁ Μέγας Κωνστα ντί νος, ἀπευ θυ νό με νος σὲ κά ποιους τό τε ἐπι σκό πους, τούς προ έ τρε ψε νά κτί σουν να ό ἐκεῖ στή βε λανι διά (δρῦν) τοῦ Μαμ βρῆ, ὅπου φι λο ξε νή θη καν οἱ τρεῖς ἄγγε λοι ἀπό τον Ἀβρα άμ: «Ἐκεῖ, λέ γει, πρῶτον ὁ Σω τήρ αὐτός με τά τῶν δύ ο ἀγγέ λων, τὴν ἑαυ τοῦ ἐπι φά νειαν τῷ Ἀβρα άμ ἐπε δα ψι λεύ σα το. Ἐκεῖ τοῖς ἀνθρώ ποις ὁ Θε ός ἤρξα το φαί νε σθαι»7.
Ἡ χρι στο κε ντρι κό τη τα, ἐξ ἄλλου, τῶν θε ο φανειῶν τῆς Πα λαιᾶς Δια θή κης καί τό γε γο νός τῆς ἀσάρ κου προ τυ πω τικῆς ἐνδη μί ας τοῦ Λό γου στήν ἱστο ρί α τοῦ Ἱσρα ήλ φαί νονται καί στά Πα τε ρι κά καί ὑμνο λο γι κά κεί με να τῆς Ἐκκλη σί ας μας: «αἰνετόν δεικνύει ἑαυτόν και δοξαζόμενον ἀεί σύν Πατρί τε και Πνεύματι Ἁγίῳ, πρότερον μέν, ἄσαρκον ὡς λόγον, ὕστερον δέ, δι᾿ ἡμᾶςσεσαρκωμένον».8. Αὐτός πού ἐμφα νι ζό ταν στόν Μω υσῆ, στόν Ἀβρα άμ καί στούς ἄλλους Προφῆτες, δέν ἦταν ἕνας ἁπλός ἄγγε λος, ἀλλ’ ὁ «Με γά λης Βουλῆς Ἄγγε λος», κα τά τόν μεγα λο φωνότα το Προ φή τη Ἠσα ϊα, ὁ ἴδιος ὁ Υἱός τοῦ Θε οῦ, ὁ Ἄσαρ κος Λό γος, ὁ Ὁποῖος ὑπηρε τοῦσε τό θέλη μα τοῦ Πατρός. Καί ὀρθά ἔχει γρα φεῖ ὅτι τό γε γο νός αὐτό τῶν λε γο μέ νων θε ο φανειῶν τῆς Πα λαιᾶς Δια θή κης, τῶν ἐμφα νί σε ων τοῦ Ἀσάρ κου Λό γου, θά μπο ροῦσε νά χα ρα κτη ρι στεῖ ὡς ἕνα εἶδος «προ καταρ κτικῆς ἐναν θρω πή σε ως», ἡ ὁποί α ἦταν, βε βαί ως, προ ε ξαγγελ τι κή, δη λα δή μί α προ τυ πω τι κή πα ρου σί α, ἄσαρ κος ἐμφάνι σις τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θε οῦ στούς «φί-λους» Του, τούς Προφῆτες καί δι καίους9.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
«Ο ΛΟΓΟΣ ΣΑΡΞ ΕΓΕΝΕΤΟ»
Σέ ἕνα προ φη τι κό βι βλί ο τῆς Ἁγί ας Γραφῆς δια βά ζου με: «Με τά δὲ τοῦτο, ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη καὶ ἀνθρώ ποις συ νανεστρά φη»10. Με τά ἀπό τή μα κρά πε ρί ο δο τῆς Πα λαιᾶς Διαθήκης, ὅταν ἦλθε ὁ κα τάλ λη λος καιρός, «τό πλή ρω μα τοῦ χρόνου», ὅπως γράφει ὁ μακάριος Παῦλος, «ἐξα πέ στει λεν ὁ Θε ός τόν Υἱόν αὐτοῦ γε νό με νον ἐκ γυ ναι κός»11, δη λα δή ἦλθε ὁ Θε ός στή γῆ σω μα τικῶς. Θά πρέ πει στό ση μεῖο αὐτό νά ἐπι ση μά νου με σὲ τὶ συ νί στα ται, μέ ποια δηλ. γεγο νότα συν δέ ε ται αὐτό τὸ «πλή ρω μα τοῦ χρό νου», γιά τό ὁποῖο μᾶς κά νει λό γο ὁ Ἀπό στο λος τῶν ἐθνῶν.
Τό «πλή ρω μα τοῦ χρό νου» συν δέ εται α) μέ τήν ἐξά πλω ση καὶ τὴν πα γκό σμια κυ ριαρ χία τῆς ρω μα ΐκῆς αὐτο κρα το ρί ας, β) μέ τήν κα θολι κή ἐπι κρά τη ση τῆς «κοινῆς» ἑλλη νι στικῆς γλώσ σας, ἡ ὁποί α ὄντως τὴν περίοδο ἐκείνη πρυ τά νευε σὲ ὅλο σχε δόν τόν γνωστό τό τε κό σμο ὡς μί α οἰκου μενι κή γλώσσα τοῦ πο λι τι σμοῦ, τῆς Φι λο σοφί ας, ἀλλά καί τῆς ἐμπο ρικῆς καὶ οἰκο νο μικῆς ἐπικοινωνίας τῶν λαῶν12, καί γ) μὲ τὸ πρό σω πο τῆς Ἀει παρ θέ νου Μα ρί ας, ἐκεί νης ἡ ὁποί α ἔγι νε «ἡ χώ ρα τοῦ ἀχω ρήτου, ὁ θρό νος τοῦ ἐπου ρα νί ου βα σι λέ ως», ἡ Μη τέ ρα τοῦ Θε οῦ.
Ἔτσι, λοι πόν, στόν κα τάλ λη λο και ρό, «ὁ πα λαιός τῶν ἡμερῶν παι δί ον γέ γο νεν»13! Ἔρχε ται ὁ Λό γος καί ἐνσαρ κώ νε ται «ἐκ τῶν ἁγνῶν καὶ παρ θε νικῶν αἱμά των» τῆς Ὑπε ρευ λο γη μέ νης Μα ριάμ, καί ἔχου με πλέ ον τή «λυ τρω τι κή εἰσβο λή» τοῦ Ἀκτί στου, τοῦ Προ αιω νί ου Θε οῦ, μέ σα στόν κτιστό κό σμο καί τήν Ἱστο ρί α. Σκέ ψου, πα ρα τη ρεῖ ὁ ἱε ρός Χρυ σό στο μος, πό σο με γά λο πράγμα εἶναι νά βλέ πει κα νείς τόν ἥλιο νά κα τε βαί νει ἀπό τόν οὐρα νό, νά βα δί ζει ἐπά νω στή γῆ, καί ἀπ᾿ αὐτήν νά στέλ νει τίς ἀκτί νες του πρός ὅλους. Ἐάν αὐτό, βλέ πο ντας νά συμ βαί νει στόν αἰσθη τό ἥλιο, θά γέ μι ζε μέ ἔκπλη ξη ὅλους τούς θεατές, σκέ ψου, σέ πα ρα καλῶ, καί ἀνα λο γί σου τώ ρα πό σο με γά λο πράγ μα εἶναι νά βλέ που με τόν ἥλιο τῆς δι καιο σύ νης νά ἐκπέ μπει τίς ἀκτί νες του ἀπό τή δι κή μας τήν ἀνθρώ πι νη σάρ κα καί νά κα τα φω τί ζει τίς ψυ χές μας14.
Μέ τὴ Θ. Ἐναν θρώ πη ση λαμ βά νει χώρα ἡ πρόσλη ψη τῆς δικῆς μας φύ σε ως ἀπό τόν Θε ό Λό γο, ὥστε νά θε ραπευ θεῖ αὐτὴ ἡ πτω τι κή μας φύ ση, διό τι, κα τά τή γνω στή Πα τε ρι κή ρή ση, «τό ἀπρό σλη πτον ἀθερά πευ τον, ὅ δέ ἥνω ται τῷ Θεῷ τοῦτο καὶ σώ ζεται»15. Ὁ Θε ός «ἐγχω ρεῖται», «ἐγχρο νεῖται» καί ἐναν θρω πί ζε ται, καί ἔτσι μᾶς σώ ζει διὰ τῆς θε ό τητός του, ἡ ὁποί α ὅμως δέν ἀπο κα λύ πτε ται ἄκρα τη στόν κό σμο, ἀφοῦ ὁ Δημιουρ γός τοῦ κό σμου καί τῆς Ἱστορί ας ἐμφα νί ζε ται στόν κό σμο ὡς Θε άν θρω πος καί ὄχι ὡς ἀμι γής Θε ός!
Κα τά τή Θεί α Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Κυ ρίου ἀνα μι γνύ ο νται πραγ μα τι κά με τα ξύ τους τά ἄμικτα καί ἑνώ νο νται τά ἀσύν θε τα, ὅπως τό ἐκφρά ζει πο λύ πα ρα στα τι κά ὁ ἅγιος Σω φρό νιος, Πα τριάρ χης Ἱερο σο λύ μων σέ ἕνα ποί η μά του: «Ἐντεῦθεν τά ἄμι κτα μί γνυ ται, ἐντεῦθεν ἀκρά τως κιρ νᾶται τά ἄκρα τα, ἐντεῦθεν συ ντί θε ται τά ἀσύν θε τα, ἐντεῦθεν τὰ ἀσύν δε τα σφίγ γε ται, ἐντεῦθεν τά θεῖα ἀνθρώ πι να γί νε ται, ἵνα τά ἀνθρώ πι να θειό τε ρα γένη ται…»16. Χω ρίς αὐτήν τήν ἀνά μι ξη δέν ἦταν δυνατόν τό κτι στό καί πε πε ρα σμέ νο νά συλλά βει τό ἄπει ρο, νά χω ρέ σει τό ἀπε ρι νό η το, νά προ σλά βει τό ὑπερ βα τικό. Καί, γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τόν λό γο, «ὁ ἄκτι στος κτί ζε ται καί ὁ ἀχώ ρη τος χω ρεῖται καὶ ὁ πλου τί ζων πτω χεύ ει»17. Ἔτσι, ὁ ἄσαρ κος καί με τά ταῦτα ἔνσαρ κος Λό γος, ὁ Κύ ριος Ἰη σοῦς Χρι στός, ἀπο κα λύ πτο ντας τήν Ἁγί α Τριά δα μέ τή φα νέρωσή Του, πραγ μα τώ νει στήν Ἱστο ρί α τό μυ στή ριο τῆς «Θεί ας Οἰκονο μί ας», δη λα δή τῆς σω τη ρί ας, ὅπως λέγεται.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
«ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΠΑΡΑΔΟΞΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΕΙΤΑΙ ΣΗΜΕΡΟΝ»
Πῶς ὁ Θε ός ἔγι νε ἄνθρω πος, πα ραμένο ντας ταυ τό χρο να Θε ός; Πῶς ὁ Θε ός πού εἶναι πνεῦμα, γίνε ται τώ ρα καί ὕλη; Πῶς τὸ ὑψη λό ἐμφα νί ζε ται μέ σα στό χα μη λό, χω ρίς νά χά σει τὸ ὕψος18; Ἡ Ἐκκλη σί α ἐρωτᾶ διά τῆς ὑμνο λο γίας της: «Ὁ ἀχώ ρη τος πα ντί, πῶς ἐχω ρή θη ἐν γαστρί; ὁ ἐν κόλ ποις τοῦ Πα τρός, πῶς ἐν ἀγκά λαις τῆς Μη τρός;». Καὶ ἡ ἀπά ντη ση δί δε ται εὐθύς ἀμέ σως στό ἴδιο τροπά ριο: «Πά ντως ὡς οἶδεν ὡς ἠθέ λη σε καί ὡς ηὐδό κη σεν». Μυ στή ριο ἀκα τα νό η το, πού ὑπερβαί νει τήν ἀνθρώ πι νη σκέ ψη καί λο γι κή! Δέν ἐκλο γι κεύ ε ται μη χα νι κά, δέν ἐρευνᾶται ἐπι στη μο νι κά, δέν ἀνι χνεύ ε ται δια νο η τικά, δέν ἀπο δει κνύ ε ται νο η σιαρχι κά! Οὔτε ἡ οὐρά νια ἀΐδιος γέν νη ση μπο ρεῖ να ἐξη γη θεῖ, οὔτε ἡ ἐπί γεια «ἐκ Παρ θέ νου» Ἐναν θρώ πη ση μπο ρεῖ νά ἑρμη νευ θεῖ, θά μᾶς διακηρύ ξει ὁ ἱε ρός Χρυ σόστο μος: «Οὔτε ἡ ἄνω αὐτοῦ γέννησις ἐξή γη σιν ἔχει, οὔτε ἡ ἐν ὑστέ ροις και ροῖς πρόοδος πο λυ πραγ μο νεῖσθε ἀνέ χε ται»19. Μό νο μέ σι γή τιμῶνται καί οἱ δύ ο αὐτές γεν νή σεις τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θε οῦ, τίς ὁποῖες ἀπο δε χό μα στε μέν, ἀλλ’ ἀγνο οῦμε τόν τρό πο τῆς πραγ μα τώ σε ώς τους, ὅπως ἐπιση μαί νει, στή συ νέ-χεια, ὁ χρυ σο λόγος Πα τήρ: «Ὅτι μέν γάρ ἔτε κεν ἡ Παρ θέ νος σή με ρον οἶδα, καί ὅτι ἐγέν νη σεν ὁ Θε ός ἀχρό νως, πι στεύ ω, τόν δέ τρόπον τῆς γεννή σε ως, σιωπῇ τιμᾶν με μά θη κα καὶ οὐ διά λό γων πο λυ πραγ μο νεῖν πα ρέ λα βον»20. Καί ὁ θεο φό ρος καί θε ό πτης Γρη γό ριος ὁ Πα λαμᾶς θά μᾶς ὑπο γραμ μί σει ὅτι τό μυ στή ριο αὐτό οἱ Χρι στια νοί τό πι στεύ ου με ἀλλά δέν μπο ροῦμε νά τό κα τα νο ή σουμε. Τό προ σκυ νοῦμε, ἀλλά δέν πο λυ πραγ μο νοῦμε γι’ αὐτό. Ἡ δέ πί στη καί ἡ προ σκύ νη σή του πραγ μα το πο εῖται μέ τή Χά ρη τοῦ Ἁγί ου Πνεύ μα τος: «Πι στευό με νον ἀλλ᾿ οὐ γι νω σκό με νον, προ σκυ νούμε νον ἀλλ᾿ οὐ πο λυ πραγ μο νού με νον. Καί προ σκυνού μενόν τε καί πι στευό με νον διά μό νον τοῦ Πνεύμα τος».21 Ἡ Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Λό γου εἶναι, ἀκό μη, «μυ στή ριον κραυγῆς», κα τά τόν ἅγιο Ἰγνά τιο τόν Θε ο φό ρο, τό ὁποῖο πραγ μα το ποι ή θη κε μέ σα σέ ἀτμό σφαι ρα ἱερᾶς ἡσυ χί ας και σιωπῆς. Τρί α με γά λα μυστή ρια ξέ φυ γαν τῆς προ σοχῆς τοῦ δια βό λου, θά μᾶς ἀπο κα λύ ψει ὁ προ ει ρη μέ νος ἀπο στο λι κός Πατήρ: «Καί ἔλα θε τόν ἄρχο ντα τοῦ σκό τους τοῦ αἰῶνος τού του ἡ Παρθε νί α Μα ρί ας καί ὁ το κε τός αὐτῆς, ὁμοί ως καί ὁ τοῦ Κυ ρί ου θά νατος. Τρί α μυστή ρια κραυγῆς ἅτι να ἐν ἡσυ χί α ἐπρά χθη»22.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ Θ. ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΕΩΣ
Ποιός, ἆράγε, ἦταν ὁ λό γος καί ὁ σκο πός τῆς Θεί ας Ἐναν θρω πή σε ως, τῆς κε νώ σε ως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θε οῦ, τῆς συ γκα τα βά σε ως τοῦ Ἀνάρ χου καί Προ αιω νί ου Λό γου, ὁ ὁποῖος εἰσῆλθε στόν χρό νο καί ἐνε δύ θη τή δι κή μας φύ ση, γε νόμε νος ἄνθρω πος; Ἦταν ἡ σωτηρί α καί ἡ θέ ω ση τῆς προ σλη φθεί σης ἀπό τόν Λό γο ἀνθρω πίνης φύσε ως! Τό ἐκφρά ζουν τά Πα τε ρι κά κεί με να τῶν Ἁγί ων μας, οἱ ὁποῖοι ἀπο τε λοῦν «τά πάγ χρυ σα στό μα τα τοῦ Λό γου». Μέ ἀκρί βεια δια τυ πώ σε ως θε ο λο γικῆς καί μέ πε ριε κτι κό τη τα ὁ Μέ γας Ἀθα νά σιος στόν πε ρίφημο Λό γο του «Κα τά εἰδώ λων καὶ πε ρί ἐναν θρω πή σε ως τοῦ Λό γου» θά μᾶς ἐξαγγεί λει τόν σκο πό γιά τόν ὁποῖο ὁ Θε ός ἔγι νε άν θρω πος καί θά μᾶς πεῖ ὅτι «Αὐτός ἐνην θρώ πη σεν, ἵνα ἡμεῖς θε ο ποι ηθῶμεν»23. Ὁ Θε ός ἔγι νε άν θρω πος, γιά νά γί νει ὁ ἄνθρω πος θε ός χα ρι σμα τι κά. Ὁ ἴδιος ἅγιος Πα τήρ ἐμφα τι κά θά σημειώ σει ὅτι «Ὁ Λό γος σάρ ξ ἐγέ νε το, ἵνα τὸν ἄνθρω πον δε κτι κόν θε ότη τος ποι ήσῃ»24. Ἐκφρά ζε ται ἔτσι τό φρό νη μα τῆς Ἐκκλη σί ας, ἡ ὁποί α κη ρύσ σει ὅτι στό Πρό σω πο τοῦ Λό γου τοῦ Θε οῦ ἑνώ θη κε τό κτι στό μέ τό ἄκτι στο, ὁ Θε ός μέ τόν ἄνθρω πο, ἡ γῆ μέ τόν οὐρα νό25, καί ἔτσι ἄνοι ξε ὁ δρό μος καί τῆς δικῆς μας κα τά Χά ριν θεώσε ως, τοῦ «δο ξα σμοῦ», ὅπως λέ γεται, τῆς φύ σε ώς μας.
Στό ση μεῖο αὐτό θα πρέ πει, βέ βαια, νά τονίσου με ὅτι ὑπάρ χει μί α δια φο ρά ἀνά με σα στή θέ ω ση τῆς ἀνθρω πί νης φύ σε ως τοῦ Κυ ρί ου Ἰη σοῦ Χρι στοῦ, τήν ὁποί α προ σέ λα βε ἀπό τήν Πα να γί α, καί στή θέω ση ἡμῶν τῶν ἀνθρώ πων ἐν Χρι στῷ. Ἡ δια φο ρά ἔγκει ται στό γε γονός ὅτι στήν πε ρί πτω ση τοῦ Χρι στοῦ ἡ θέ ω ση τῆς ἀνθρω πί νης φύ σεως ἀπο τε λεῖ συ νέ πεια τῆς ὑπο στα τικῆς ἑνώσε ώς της μέ τή Θεί α φύ ση, εἶναι δηλ. ὀντο λο γι κή θέ ωση, ἐνῶ στή δι κή μας πε ρί πτω ση ἡ φύ ση μας θε ώ νε ται κα τά Χά ριν, μέ τή θε ο ποιό ἐνέρ γεια τοῦ Ἁγί ου Πνεύ μα τος μέ σα στήν Ἐκκλη σί α.
Γε γο νός, λοι πόν, εἶναι, ὅτι ἡ Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Θε οῦ Λό γου καί ὅλο τό ἔργο τῆς Θεί ας Οἰκο νομίας «ἀπο τε λεῖ τή θε με λιώ δη προ ϋ πό θε ση γιά νά ἀνα κτή σει ὁ με τα πτω τι κός ἄνθρω πος τίς ὀντο λο γι κές ἐκεῖνες προ ϋ πο θέ σεις, ὥστε νά μπο ρεῖ νά με τέ χει καί πά λι στήν ἄκτι στη Θεί α Χά ρη»26. Ἔτσι, διά τοῦ Λόγου ἔχου με τή σω τηρί α, καί μέ τήν ἀρνη τι κή της ὄψη (ὡς ἀπαλ λα γή καί ἀπε λευ θέ ρω ση ἀπό τό κρά τος τοῦ θα νά του), ἀλλά καί μέ τή θε τι κή, ἀφοῦ τώ ρα πλέ ον ἐκτι θέ με θα στό ὕψος καί τό με γα λεῖο τῆς χα ρι σμα τικῆς θε ώ σε ως, ἡ ὁποί α πραγ μα τώ νε ται ἐν Χρι στῷ διά τοῦ Ἁγί ου Πνεύ ματος μέσα στήν Ἐκκλη σί α, πού ἀπο τε λεῖ «Σῶμα Χρι στοῦ» καί «κοινω νί α θε ώ σε ως». Ὁ Μέ γας Ἀθα νά σιος θά δια τυπώσει μέ ἐπι γραμ μα τι κό τρό πο αὐτήν τή δι πλῆ ὄψη τοῦ ἔργου τῆς Θεί ας κε νώ σε ως, λέ γο ντας ὅτι «ἀμφό τερα γάρ ἐφι λαν θρω πεύ σα το ὁ Σω τήρ διά τῆς ἐναν θρω πή σε ως, ὅτι καί τόν θά να τον ἐξ ἡμῶν ἠφά νι ζε καὶ ἐκαί νι ζεν ἡμᾶς»27.
Ὡστό σο, ὑπάρ χουν καί πολ λές φρά σεις Πατερι κές, μί α εὐρύ τα τη ποι κι λί α ἐκφρά σε ων, ὅπως λ.χ. «ἀνά κλη σις», «ἐπά νο δος», «ἀνόρ θω σις», «ἀπο κα τάστα σις», «ἀνα στοι χεί ω σις», «ἀνά πλα σις», «ἀνα κε φα λαί ω σις», «ἀνα γέν νη σις», «και νή κτί σις», «νέ α ζωή» κ.ἄ., πού χρη σι μο ποιοῦνται, «γιά νὰ ἐξει κο νί σουν κα τά τό δυ να τό ὅλον τόν πλοῦτο τῆς προ σφορᾶς τοῦ Χρι στοῦ στήν ἀνα δη μιουρ γί α τῆς ἀνθρω πό τη τος»28· πρόκει ται γιά μί α δεύ τερη δη μιουρ γί α, ἀφοῦ ἡ πρώ τη ἔγι νε «ἐξ οὐκ ὄντων», ἀπό τό μηδέν, καί ἡ δεύ τε ρη ἀπό τὸ «ἐκμηδε νι σθέν»…Ὅλα αὐτά συ νε τε λέ σθη σαν διά τοῦ Χρι στοῦ!
Δέν ἦταν δυ να τόν ἄλλος, το νί ζει πά λι ὁ Μέγας Ἀθα νά σιος, νά με τα βάλ λει τό φθαρ τό σέ ἀφθαρ σία, πα ρά μό νο ὁ Σω τή ρας τοῦ κό σμου, ὁ Ὁποῖος δη μιούρ γη σε τόν κό σμο ἀπό τήν ἀνυ παρ ξί α, «ἐξ οὐκ ὄντων». Καί δέν ἦταν δυ να τόν νά ξα να κτί σει ἄλλος στούς ἀνθρώπους τό «κατ᾿ εἰκό να», τό ὁποῖο ἀμαυ ρώ θη κε μέ τήν Πτώ ση, πα ρά μό νο ὁ Λό γος, ὁ Ὁποῖος ἀπο τε λεῖ τή ζω ντα νή εἰκό να τοῦ Θε οῦ Πατρός. Αὐτός, λέ γει, ἦλθε καί ἀνα καί νι σε τή ρυ πω θεῖσα εἰκό να, ὅπως συμ βαί νει σέ μί α πρ σω πογρα φί α, πού ἔχει σβή σει καί ἔρχε ται κα τό πιν ὁ ἴδιος ὁ εἰκο νι ζό με νος καί ξανα ζω γρα φίζεται στό ἴδιο φό ντο, καί ἔτσι βλέ που με τήν εἰκό να πά λι ἀνα και νι σμέ νη καί ζω ντα νή. Πα ρου σιά ζει, ἀκό μη, τό πα ρά δειγ μα τοῦ βα σι λέ ως, πού ἐπι σκέ πτε ται μί α πό λη καί φι λο ξε νεῖται σέ μί α οἰκί α, καί ἡ μέν πό λις ἐκεί νη τιμᾶται ὑπερ βο λι κά, οἱ δέ ἐχθροί καί ἐπί βου λοι ἐξα φα νί ζο νται. Ἔτσι, λέ γει, συ νέ βη καί στήν πε ρί-πτωση τῆς Ἐπι φα νεί ας τοῦ Κυ ρί ου. Ἦλθε ὁ Λό γος τοῦ Θε οῦ στόν κό σμο καί «ἐσκή νω σε» (ἔστη σε τὴ σκη νή του) σέ ἕνα ἀνθρώ πι νο καὶ κτι στὸ σῶμα, αὐτό τῆς Ὑπε ρευ λογη μέ νης καί Ἀχρά ντου Θε ο τό κου Μαρί ας· τι μή θη κε, ἁγιά στη κε δο ξά στη κε καὶ θε ώ θη κε ἔτσι ὁλό κλη ρη ἡ ἀνθρώ πι νη φύ ση, καὶ ἔκτο τε ―μὲ τὴν Ἀνά στα σή Του― ἀπο μα κρύν θη κε καὶ φυγα δεύτη κε ἀπ’ αὐτήν ὁ ἔσχα τός της ἐχθρός, ὁ φθο ρο ποιός θά να τος (δηλ. ἡ θνη τό τη τα), ὁ ὁποῖος κα τα δυ νά-στευε ὅλους τοὺς ἀνθρώ πους πρό τῆς ἐλεύ σε ως τοῦ Χρι στοῦ.
Ἐκτός τοῦ ἁγιω τά του αὐτοῦ ἱε ράρ χου τῆς Ἀλε ξαν δρεί ας, Μ. Ἀθα να σί ου, καὶ ἄλλοι Πα τέ ρες καὶ ἐκκλη σια στι κοί συγ γρα φεῖς, ἀλλά καί πολ λά λειτου-ργι κά καί ὑμνο λο γι κά κεί με να το νί ζουν τήν πραγμα τι κό τη τα τῆς σω τηρί ας, ἡ ὁποί α ἦλθε στόν κό σμο μέ σω τῆς συ γκα τά βα σης τοῦ Δευ τέρου Προ σώ που τῆς Πα να γί ας Τριά δος, τοῦ Σε σαρ κω μέ νου Θε οῦ. Ὁ Κύ ριος εὐσπλαγ χνί σθη τό πλά σμα τῶν χειρῶν Του καί «δι’ ἄκραν ἀγα θό τητα» ἔγι νε ἄνθρω πος, κα ταργώντας τήν ἁμαρτί α καί τή δύ να μη τοῦ θα νά του, καὶ ἀνα και νί ζο ντας τήν «πρίν πε σοῦσαν εἰκό να τοῦ Ἀδάμ». Οἱ ἱεροί ὑμνο γρά φοι, μέσα ἀπό τά θε σπέ σια με λω δή μα τα, μᾶς πα ρου σιά ζουν θαυ μα σιό τα τα τό γε γο νός αὐτό, ἐκφρά ζο ντας τήν πα φλά ζου σαν φλόγα τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύ μα τι «καιο μέ νης καρδί ας» τους καί θε ο λο γώ ντας πε ρί τοῦ ἀνερ μη νεύ του Μυστη ρί ου τοῦ Κυ ρί ου, ἔτσι ὥστε ἡ Ὑμνο λο γί α νὰ κα θί στα ται ἐμμε λής Θε ο λο γί α καί δο ξο λο γί α πρός τόν «κε νωθέντα Λό γον καὶ Υἱόν τοῦ Θε οῦ»…
Χα ρα κτη ρι στικῶς, ἕνα τρο πά ριο τῆς Α’ ὠδῆς τοῦ Κα νό νος ἀπό τήν ἱερὰ Ἀκολου θί α τῶν Χρι στουγέν νων ἀνα φέρει ὅτι ὁ Θε ός, βλέ πο ντας τόν χα μέ νο μέσα στήν πτω τι κότη τα ἄνθρω πο, τόν ὁποῖον ὁ ἴδιος ἔπλα σε, «ἔκλινεν οὐρα νούς», κατῆλθε καί τὸν «οὐσιώ θη κε», ἤτοι ἔλα βε τή φύ ση του ἀπό τήν Ὑπε ρα γί α Θε ο τό κο, γε νό με νος πραγ μα τι κά ἄνθρω πος: «Ἰδών ὁ κτί στης ὀλλύ με νον, τόν ἄνθρω πον χερ σίν ὅν ἐποί η σεν, κλί νας οὐρα νούς κατέρ χε ται. Τοῦτον δέ ἐκ Παρ θέ νου θεί ας ἁγνῆς ὅλον οὐσιοῦται, ἀλη θείᾳ σαρ κω θείς ὅτι δε δό ξα σται». Τό πα ρα πά νω ὑμνο λό γη μα θυ μί ζει μί α σχε τι κή καί χαρα κτη ρι στι κή ρή ση τοῦ ἁγί ου Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ολόγου, τοῦ φω στῆρος τῆς Να ζιαν ζοῦ: «Ὅλος ὅλον ἀνέ λα βέ με, καὶ ὅλος ὅλῳ ἡνώ θη, ἵνα ὅλον τὴν σωτη ρί αν χα ρίσηται»29.
Στίς με γάλες καί θε ο λο γι κό τα τες Εὐχές τῶν Θε ο φα νί ων, ποί η μα τοῦ ἁγί ου Σω φρο νί ου, πα τριάρχου Ἱε ρο σο λύ μων, συ να ντοῦμε τήν ἑξῆς φρά ση: «Οὐ γάρ ἔφε ρες Δέ σπο τα θεᾶσθαι ὑπό τοῦ δια βό λου τυρ ρα νού με νον τό γέ νος τῶν ἀνθρώ πων, ἀλλ᾿ ἦλθες καί ἔσω σας ἡμᾶς»….
Ἐξ ἄλλου, στή Θεί α Λει τουρ γί α τοῦ οὐρα νο φά ντο ρος Με γά λου Βα σι λείου, καί συ γκε κριμέ να στήν Εὐχή τῆς ἁγί ας «Ἀνα φορᾶς», ὅπως λέγεται, βλέ που με νά ἐκδι πλώ νε ται ἡ σω στική ἐπέμ βα ση τοῦ Θε οῦ μέ σα στήν Ἱστο ρί α καί τόν κό σμο ἀπό τήν ἐπο χή τῆς Πα λαιᾶς Δια θή κης καί ἐντεῦθεν ὡς ἑξῆς: «Οὐ γάρ ἀπε στρά φης τὸ πλά σμα σου εἰς τέ λος, ὅ ἐποί η σας Ἀγα θέ, οὐδέ ἐπε λά θου ἔργου χειρῶν σου, ἀλλ᾿ ἐπε σκέ ψω πο λυ τρό πως διά σπλάγ χνα ἐλέ ους σου. Προφήτας ἐξα πέ στει λας∙ ἐποί η σας δυ νά μεις διά τῶν ἁγί ων σου τῶν καθ᾿ ἑκάστην γε νε άν εὐα ρε στη σά ντων σοι∙ ἐλά λη σας ἡμῖν διά στό μα τος τῶν δού λων σου τῶν Προ φητῶν, προ κα ταγ γέ λων ἡμῖν τὴν μέλ λου σαν ἔσε σθε σω τη ρί αν∙ νό μον ἔδω κας εἰς βο ή θειαν∙ ἀγγέ λους ἐπέ στη σας φύ λα κας. Ὅτε δὲ ἦλθε τὸ πλή ρω μα τῶν καιρῶν, ἐλά λη σας ἡμῖν ἐν αὐτῷ τῷ Υἱῷ σου…».
Ὁ Κύ ριος Ἰη σοῦς Χρι στός, με τά ἀπό ὅλα τά σω τήρια μέ σα, πού πα ρεῖχε ὁ τρια δι κός Θε ός στήν πτω τι κή ἀνθρω πό τη τα, ἐρχό με νος στόν κό σμο ὡς ἐναν θρω πή σας Υἱός Του, ἀπε λευ θέ ρω σε τὸν ἄνθρω πο! Θε ο λο γεῖ ὁ Νι κό λα ος Κα βάσιλας (14ος αἰ.), λέγο ντας ὅτι τήν ἀπε λευ θέ ρω ση αὐτήν τήν πραγ ματο ποί η σε ὁ Χρι στός, κα τα λύ ο ντας τό τρι πλό τεῖχος, πού χώ ρι ζε τούς ἀνθρώ πους ἀπό τόν Θε ό. «Τό πρῶτος τεῖχος, τήν ἄρρω στη καί διε φθαρ μέ νη ἀπό τήν ἁμαρ τί α ἀνθρώ πινη φύ ση, τό κα τέ λυ σε μέ τήν ἐναν θρώ πη σή του. Τό δεύ τε ρο τεῖχος, τήν ἁμαρ τί α, τό κα τέ λυ σε μέ τό θά να τό του, ἑνῶ τό τρί το τεῖχος, τό θά να το, τόν κα τήρ γη σε μέ τήν ἀνά στα σή του»30.
Ὡστό σο, ἡ σω τη ρί α τοῦ ἀνθρώ που δέν ἐκλαμ βά νε ται μέ σα σέ στε νά ἠθι κι στι κά ἤ νο μικιστι κά πλαί σια, ἀλλ᾿ ἑννο εῖται εὑρύ τε ρα, ὡς θέ ω ση τῆς ἀνθρω πί νης φύσε ως· καί, βέ βαια, ὁ ὅρος «θέ ω ση» ἐκφρά ζει τό ὑψη λό τε ρο νό η μα τῆς λέ ξε ως «σω τηρία». Σω τη ρί α εἶναι ἡ λύ τρω ση τοῦ ἀνθρώ που, ἡ ἀπε λευ θέ ρω σή του ἀπό τὶς συνέ πειες (φθο ρά καὶ θά να το) τῆς Πτώ σε ως, καί ἡ ὁδός τῆς ἀνα βά σε ώς του πρός τό «ἀρχέ τυ πόν» του, ἐνῶ ἡ «θέ ω ση» εἶναι τό τέρ μα αὐτῆς τῆς πο ρεί ας, δηλ. ἡ ἐπί τευ ξη τοῦ «καθ᾿ ὁμοί ω σιν», ἡ χα ρι σμα τι κή ἕνω ση τοῦ πι στοῦ μέ τόν Θε ό «ἐν Προ σώπῳ Ἰη σοῦ Χρι στοῦ» καί «ἐν τῇ Ἐκκλη σίᾳ Αὐτοῦ»…
Στά Πα τε ρι κά κείμε να ἀνα φέ ρε ται ὅτι ἡ κα τά Χά ρη θέ ω ση τοῦ ἀνθρώ που ἔχει τή βά ση καί τό θεμέ λιό της στή γε νο μέ νη Ἐναν θρώ πηση τοῦ Υἱοῦ καὶ Λό γου τοῦ Θε οῦ. Καί στήν Ἁγί α Γρα φή, ἄλλω στε, δια βά ζου με ὅτι ὅλη ἡ κτί ση ἔγι νε ἀπό τόν Θε ό Λό γο γιά τόν Θε ό Λό γο. Τό ἐκφρά ζει αὐτό θαυ μά σια ὁ Ἀπό στο λος τῶν ἐθνῶν Παῦλος στήν πρός Κο λασ σα εῖς ἐπι στο λή του: «Τά πά ντα δι᾿ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτόν ἔκτι σται»31.
Ὁ ἅγιος Μά ξι μος ὁ Ὁμο λο γη τής γρά φει ὅτι τό μυ στή ριο τοῦ Χρι στοῦ ὡς Θε αν θρώ που εἶναι τό «μέγα καὶ ἀπό κρυ φον», τό ὁποῖο εἶχε συλ λά βει καί ἀπο φα σί σει προ αιω νί ως ὁ Θε ός· εἶναι, λέ γει, τὸ μακά ριο καί εὐλο γη μέ νο «τέ λος» (= σκο πός) ὅλης τῆς δη μιουρ γίας: «Τοῦτο ἐστί τὸ μα κά ριον, δι᾿ ὅ τὰ πά ντα συ νέ στη σαν τέ λος. Τοῦτο ἐστιν ὁ τῆς ἀρχῆς τῶν ὄντων προ ε πι νο ού με νος θεῖος σκο πός, ὅν ὁρί ζο ντες εἶναι φα μέν, προ επι νο ού με νον τέ λος, οὗ ἕνε κα μέν πά ντα, αὐτό δὲ οὐδε νός ἕνε κα»32. Στή θε ο λο γι κή σκέ ψη τοῦ με γά λου αὐτοῦ Πα τρός ἡ Σάρ κωση τοῦ Λό γου θε ω ρεῖται ὡς ὁ ἀπό λυ τος καί πρω ταρ χι κός σκο πός ὅλης τῆς δη μιουρ γί ας (βλ. ἀπρο ϋ πό θε τη θεω ρί α Θ. Ἐναν θρώ πη σης). Ὑπο γραμ μί ζει μά λι στα ὁ Ἅγιος ὅτι ὅλοι οἱ «αἰῶνες» καί ὅλα ὅσα αὐτοί πε ριέχουν, ἔχουν λά βει τὴν ἀρχή καί τό τέ λος τοῦ «εἶναι» τους ἀκριβῶς ἀπὸ καὶ γιὰ τό μυ στή ριο αὐτὸ τοῦ Χρι στοῦ: «Διά γάρ τόν Χρι στόν, ἤγουν τό κα τά Χριστόν μυ στή ριον, πά ντες οἱ αἰῶνες καί τά ἐν αὐτοῖς τοῖς αἰῶσιν, ἐν Χρι στῷ τήν ἀρχήν τοῦ εἶναι καί τό τέ λος εἰλή φα σι»33· διό τι, λέ γει, πρίν ἀπό ὅλους τούς αἰῶνες, εἶχε προ ε πι νο η θεῖ ἡ ἕνω ση τοῦ ὁρί ου καί τῆς ἀο ρι στί ας, τοῦ μέ τρου καί τῆς ἀμε τρί ας, τοῦ πέ ρα τος καί τῆς ἀπει ρί ας, τοῦ δη μιουρ γοῦ καί τῆς δη μιουρ γίας, τῆς στά σε ως καί τῆς κι νή σε ως, καί αὐτή ἡ ἕνω ση πραγματο ποι ή θη κε στό Πρό σω πο τοῦ Χρι στοῦ, ὅταν φα νε ρώ θη κε στό τέ λος τῶν χρό νων, κα τά τήν ἄρρη τη Ἐναν θρώ πη σή Του34. Γι’ αὐτό ἀκριβῶς ἡ θέω ση τοῦ ἀνθρώ που ὡς ἕνω ση με τά τοῦ Θε οῦ ἀπο τε λεῖ, σύμ φω να μὲ τὰ παρα πά νω, τὸν πρῶτο καὶ τε λευ ταῖο σκο πό καὶ προ ο ρι σμό ὅλης τῆς Δη μιουρ γίας, Προ νοί ας καὶ Οἰκονομί ας τοῦ Θε οῦ γιά τήν κτί ση καί τόν κό σμο ὁλό κλη ρο.
Μὲ ἄλλα λό για, ἡ θέ ω ση τοῦ ἀνθρώ που ἔχει τή βά ση της στήν Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Θ. Λό γου ὡς «προ η γου μέ νου» θε λή μα τος (βλ. εὐδο κί α) τοῦ Θε οῦ. Κατά συ νέ πεια, τό μυ στή ριο τῆς χα ρι σμα τικῆς θεώσε ως τοῦ ἀνθρώ που βα σί ζε ται καί οἰκο δο μεῖται πάνω στὸ ὑπέρ λο γο μυ στή ρί ο τῆς Ἐναν θρωπή σε ως καί Σαρκώ σε ως τοῦ Θεοῦ35.
Στούς πρώ τους ἐκκλη σια στι κούς Πατέ ρες καὶ συγ γρα φεῖς ἀνα πτύσ σε ται ἡ δι δα σκα λί α ὅτι ὁ λόγος, γιά τόν ὁποῖο ὁ Θε ός ἀπο φά σι σε νά πλά σει τόν ἄνθρω πο, ἦταν γιὰ νὰ ἀπο κα λύ ψει, ἀπό ἀγά πη σ’ αὐτόν, τὴ Θεί α δό ξα Του, καθι στώ ντας τον ἔτσι μέτο χό της. Συ ναφῶς, ὁ προρρηθείς βυ ζα ντι νός θε ολόγος Καβά σι λας θά συ μπλη ρώ σει ὅτι ὁ ἄνθρω πος πλά στη κε χά ριν τοῦ «και νοῦ ἀνθρώ που», τ.ἔ. τοῦ Ἰη σοῦ Χρι στοῦ36, ὄντας ἀρχικῶς εἰκό να του.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΣΑΡΚΩΘΕΝΤΑ ΘΕΟ
Με τά ἀπό ὅσα εἴδα με, ἐρωτᾶται: ποιός ―ἀπό τὴ με ριά μας― ὀφεί λει νὰ εἶναι ὁ τρό πος προ σεγ γί σε ως καί βιώ σε ως τῶν ἀκο λου θιῶν αὐτοῦ τοῦ παμ με γί στου Μυ στη ρί ου, τῆς Θεί ας Ἐναν θρω πή σε ως τοῦ Κυ ρί ου μας; Ἀπά ντη ση: ἡ ἀέν να η εὐχα ρι στί α καὶ δοξο λο γί α πρὸς Αὐτὸν «ἔργῳ καί λόγῳ», ὅπως πραγ μα το ποιεῖται κατὰ τὸ μυ στήριο τῆς Θ. Εὐχα ρι στί ας, τοῦ ὁποί ου ἡ ἐνέρ γεια δὲν πε ριο ρί ζε ται χρο νικῶς στὰ πλαί σια μό νο τοῦ «ἐν χώρῳ» (το πικοῦ) ἐκκλη σια σμοῦ μας. Ἀληθὴς ἐκκλη σια σμός νο εῖται ἡ διαρ κής πρό σλη ψη ὁλό κλή ρου τῆς κτί σε ως στοὺς αἰῶνας τῶν αἰώ νων. Αὐτο πα ρα δι δό με νος ὁ πι στός ―διά τῆς με τα νοί ας, τῆς τη ρή σε ως τῶν Θεί ων ἐντολῶν καί τῆς ἄξιας με τοχῆς του στά ἄχρα ντα μυ στή ρια― στη Θεί α Ἀγά πη, προ σλαμ βά νε ται ὁλό κλη ρος, με τα βάλ λε ται («ἀλλοιοῦται»), ἁγιά ζε ται, θε ώ νεται καὶ σώ ζε ται.
Ὁ ἀε τός καὶ ἐπώ νυ μος τῆς Θε ο λο γί ας, ἅγιος Γρη γό ριος, μᾶς διδάσκει μέ τίς «χρυ σές» ὑπο δεί ξεις του, καί μᾶς συ νι στᾶ, ἐπ’ εὐκαι ρί α τῆς ἑορ τῆς, νὰ θυ μόμα στε συ νεχῶς τὸν Κύ ριο καί Θε ό μας καί νά ἐπι κα λού μα στε διαρ κῶς τό πα νάγιο ὄνο μά Του: «Κεφά λαιον ἑορ τῆς, μνή μη Θε οῦ»37· μᾶς προ τρέ πει δὲ νὰ ἀνα γεν νη θοῦμε, νά γί νου με «οὐρά νιοι» ἄνθρω ποι, δηλ. νά ξα να βροῦμε τόν προ πτω τικό Ἀδάμ, καί, τέ λος, νὰ μή μεί νου με, ὅπως εἴμα στε (τ.ἔ. στήν κατά στα ση τῆς πτω τι κό τη τας καί τῆς ἁμαρ τω λό τη τας), ἀλλά νά γί νου με ἐκεῖνο πού κάποτε εἴμα σταν: «Και ρός ἀνα γεν νή σε ως∙ γεν νηθῶμεν ἄνω θεν. Και ρός ἀνα πλά σε ως∙ τόν πρῶτον Ἀδάμ ἀνα λά βω μεν. Μή μεί νω μεν ὅπερ ἐσμέν, ἀλλ’ ὅπερ ἧμεν γε νώ με θα»38.
Τό «ξέ νον καί πα ρά δο ξον» μυ στή ριο τῆς Ἐναν θρωπή σε ως τοῦ Δε σπό του Χρι στοῦ προ σεγ γίζεται μέ τα πεί νω ση, ἀγά πη, καί, προπάντων, κα θα ρότη τα ψυ χο σω μα τική. Ὁ αὐτὸς Μέ γας Πα τήρ καὶ «τρια δι κός θε ο λόγος», ὅπως ἀπο κα λεῖται, μᾶς συμ βου λεύ ει νά ἑορ τά ζου με «ὡς δο κεῖ τῷ Πνεύμα τι»39, ἤτοι πνευ ματικῶς. Καί, πῶς θέ λει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα νὰ πα νη γυ ρί ζου με τίς ἅγιες ἑορ τές, τίς ὁποῖες τὸ Ἴδιο «δι᾿ ἡμᾶς ἐκτε τέ λε κεν»; Ἑορ τή ση μαίνει (βιω μα τι κή) με το χή στό γε γο νός, κλή ση στήν πνευ ματι κό τη τα, μέ θε ξη στη Θ. Χάρη. Καὶ αὐτό πραγ μα το ποιεῖται μέ τήν ὅλη πνευ μα τι κή μας ζω ή, τή ζω ή τῆς ἀρετῆς καί τῆς με τα νοί ας, ἀλλά, κυρί ως, ὅταν με τέ χου με ―μέ κα τα νυ κτικὴ καὶ εὐχα ρι στιακὴ διά θε ση― στή Θεί α λα τρεί α τῆς Ἐκκλη σί ας μας, στό «μυ στή ριον τῆς συ νά ξε ως», ὅπως λέ γε ται, δηλ. στή Θεί α Εὐχα ρι στί α. Δέν πρέ πει νά ἀγνοῦμε ὅτι σέ κά θε Θεί α Λει τουρ γί α «πα ρο ντοποιεῖται» («ἐν τόπῳ καὶ χρόνῳ») ὁ Ἴδιος ὁ Θε άν θρω πος Λυ τρω τής, ὁ «ἐκ τοῦ οὐρα νοῦ κα τα βάς» Κύ ριος! Καί, ὅταν συ νερ χό με θα κατὰ τή Θεί α αὐτὴ εὐχα ρι στιακὴ σύ να ξη, καὶ κυρίως, ὅταν ἀξί ως κοι νω νοῦμε τῶν Ἀχρά ντων Μυ στηρίων, τότε, ζοῦμε τά ἀληθινά Χρι στού γεν να, τ.ἔ. ἑορ τά ζου με πνευ μα τι κά, ἀπο λαμ βά νο ντας τό πραγμα τι κό νό η μα τῶν ἑορ τῶν. Τό τε γι νόμα στε καὶ ἐμεῖς οἱ ἴδιοι «χαρὰ» καὶ «ἑορ τή», ὅπως ὁ Κύ ριος: «Μή μόνον τά τῆς ἑορ τῆς κατο πτεύ σω μεν καί τι μή σω μεν, ἀλλά αὐτοί ἑορ τή γε νώμεθα»!40
Ἄν κα τα νο ή σου με, πι στέ ψου με καὶ ἀκο λου θή σου με τά ἀνω τέ ρω, βιώνο ντάς τα ὑπαρ ξια κά, τότε θά μπο ροῦμε νά προ σφέ ρου με καί ἐμεῖς ἐκθύμως στόν γεν νη θέ ντα Σωτῆρα, ὅπως τό τε οἱ τρεῖς μά γοι, τά δικά μας δῶρα: ἀντί χρυ σοῦ, τήν κα θα ρή μας καρ διά· ἀντί λι βά νου, τή ζω ντα νή μας προσευ χή, εἰδι κά κα τά τίς ἡμέ ρες αὐτές τίς ἀπο κα λυ πτι κές, ὅπου δεινῶς χει μα ζό μαστε καί σκλη ρά δο κι μα ζό μα στε πο λυ τρό πως ὡς ἔθνος, ὡς ἄτο μα καί ὡς Χρι στια νοί. Καί, τέ λος, ἀντί σμύρ νας, θά προ σφέ ρου με, ὅσο τοῦτο εἶναι ἐφι κτό, στόν τεχθέ ντα Κύ ριο ―μέ σα ἀπό τή θυ σιαστι κή μας προσπά θεια― τή νέ κρω ση τῶν παθῶν μας. Καί τό τε θά μᾶς πλημ μυ ρί σει ἡ ἄφα τη χα ρά καί Χά ρη τοῦ Μυ στη ρί ου τῆς Θεί ας κε νώ σε ως καί θά ἀνα φω νή σου με μέ πάλ λου σα καρ διά δο ξο λο γικῶς: «Θε ός τό τε χθέν, ἡ δέ Μή τηρ Παρ θέ νος. Τί μεῖζον και νόν εἶδεν ἡ κτί σις»;
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
«Τί νά σοῦ προσφέρω Κύριε, ἀπόψε πού γεννήθηκες γιά μένα»;… Ἦταν ἡ ἔκφραση τῆς ἀπορίας, μετά ἀπό τήν ὁλονύκτια κραυγή ἱκεσίας, ἡ ὁποία ἔβγαινε ἀπό μία ψυχή «τετρωμένη τῷ ἔρωτι», αὐτήν τοῦ ἁγίου Ἱερωνύμου, μεγάλου ἐκκλησιαστικοῦ Πατρός τῆς Δύσεως (5ος αἰ.), προσευχομένου στό σπήλαιό του στὴν Ἱερουσαλήμ, κατά τήν ἑορτή τῶν ἁγίων Χριστουγέννων. Καί αὐτή ἡ ἀπορία διατυπώθηκε εὐλόγως ἀπό τὸν μεγάλο αὐτὸν ἀσκητή ὡς ἀπάντηση στή φωνή ἐξ οὐρανοῦ, πού ἄκουσε ἐκείνη τή βραδυά, λέγοντας: «Ἱερώνυμε, τί δῶρο θά μοῦ κάνεις ἀπόψε, πού γιορτάζω»; Καί ὁ οὐρανός ἀπάντησε στήν ἀπορία καί προσδιόρισε τό δῶρο: «Τίς ἁμαρτίες σου θέλω νά μοῦ δώσεις»…
Αὐτό ζητεῖ ἀπό μᾶς ὁ Θεός! Περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη ὑλική ἤ πνευματική ἀτίμητη προσφορά, ὁ Θεός θέλει τίς ἁμαρτίες μας, γιά νά τίς σβήσει μέ τό ἄπειρο ἔλεός Του, ὅταν ἐμεῖς Τοῦ τίς ἐξαγορεύσουμε. Ἡ μετάνοιά μας, δηλαδή, ἀποτελεῖ τό πλέον εὐπρόσδεκτο δῶρο τῆς καρδιᾶς μας πρός τόν ἐνανθρωπήσαντα Κύριο, ὥστε νὰ ἀντλήσουμε ἀπό Αὐτόν τὴν ἐλπιδα, τήν ἀπαντοχή, τὴν ἐσθιότητα, τὸ νόημα τῆς ζωῆς, τήν πληρότητα τοῦ «εἶναι» μας.
Εἶναι ἀπαραίτητο αὐτό «ὑπέρ ποτέ καί ἄλλοτε» σήμερα, ὅπου διερχόμεθα μία παγκόσμια κρίση, ζώντας σέ καιρούς ἀποκαλυπτικούς, μὴ γνωρίζοντας κυριολεκτικῶς «τί τέξεται ἡ ἐπιοῦσα»… Γι᾿ αὐτό, ἄς στρέψουμε τά πηδάλια τοῦ πλοίου τῆς ὑπάρξεώς μας πρός τόν Μέγα οἰακοστρόφο, τόν γεννηθέντα ἐν Βηθλεέμ, ὥστε νά τό ὁδηγήσει «εἰς νομάς σωτηρίους» καί «εἰς τόν εὔδιον λιμένα». Καί ἄς Τόν παρακαλοῦμε, ὅπως εἰσῆλθε στο λίθινο σπήλαιο τοῦ κτιστοῦ τούτου κόσμου, γιά να σώσει τὸν ἄνθρωπο, ἔτσι νά εἰσέλθει καί στήν προσωπική φάτνη τῆς καρδιᾶς τοῦ καθενός μας. Ἵμερος καί πόθος μας, λοι-πόν, διακαής, θὰ πρέπει νὰ εἶναι ἡ πνευματική μας θεοτοκία, τ.ἔ. ἡ ἐνσκήνωση καὶ ἡ γέννηση τοῦ ἀρτίτοκου Χριστοῦ μέσα μας, ὁ ὁποῖος σταδιακὰ θὰ πρέπει νὰ αὐξάνει, «μέχρι καταντήσωμεν οἱ πάντες εἰς…ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ»41· αὐτό ἐπιθυμεῖ καί θέλει ὁ Ἴδιος: νά γεννᾶται πάντοτε ἑντός μας, νά συναυξάνεται μὲ τὴ φυτεία καὶ βλάστηση τῶν ἀρετῶν μας, μέχρι βαθμοῦ διακριτῆς ταυτίσεως μαζί Του ὅσον ἀφορᾶ στὴν ἄκτιστη ἐνέργειά Του, ὅπως ἐναργῶς τό καταθέτει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής: «Ὁ τοῦ Θεοῦ Θεός Λόγος, ἐφάπαξ κατά σάρκα γεννηθείς, ἀεί γεννᾶται θέλων κατά πνεῦμα τοῖς θέλουσι, καί γίνεται βρέφος, ἑαυτόν ἐν ἐκείνοις διαπλάττων ταῖς ἀρεταῖς»42.
__________________________________________________________________________________________________
1 «Βε βαί α πίστω σις ἐστι τῆς πρός ἐκθέ ω σιν ἐλπί δος τῇ φύσει τῶν ἀνθρώ πων ἡ τοῦ Θε οῦ ἐναν θρώ πη σις, το σοῦτον Θε όν ποιοῦσα τόν ἄνθρω πον ὅσον Αὐτός γέ γο νεν ἄνθρω πος» (Μαξί μου Ὁμο λο γη τοῦ, Πρός Θα λάσ σιον, MPG 90, 321). Πρβλ. «Ἄνθρω πος γί νε ται Θε ός, ἵνα θε όν τόν Ἀδάμ ἀπερ γά ση ται». (Δο ξαστι κόν Αἴνων τοῦ Εὐαγ γε λι σμοῦ).
2 Ἰω. Α’, 14.
3 Μ. Βα σι λεί ου, Εἰς 48 Ψαλ μ. 4, MPG 29, 440 D-441 B.
4 Μα ξί μου τοῦ Ὁμο λο γη τοῦ, Πε ρί Θε ο λο γί ας καί τῆς Ἐνσάρ κου Οἰκο νο μί ας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, κζ’, MPG 90, 1137.
5 Ν. Μα τσού κα, Δογ μα τι κή καί Συμ βο λι κή Θε ο λο γί α, Γ’ σελ. 123.
6 Ὅπ.π.
7 Βλ. Εὐσεβί ου, Εἰς τὸν βί ον τοῦ μα κα ρί ου Κων στα ντί νου τοῦ βασιλέ ως 3, 53, MPG 29, 1116B. Πρβλ. Ν. Μα τσού κα, Δογμα τι κή, ὅπ.π.
8 Βλ. ἑσπέ ρια Σαβ βάτου, ἦχος βα ρύς: «Δα ϋ ι τι κήν προφητεί αν ἐκπλη ρών Χρι στός…».
9 Βλ. Π. Χρήστου, Τό μυ στή ριο τοῦ Θε οῦ, ἐκδ. Κυ ρο μά νος, Θεσ σα λο νί κη 1991, σελ. 118.
10 Βα ρούχ 3, 28.
11 Γαλ. 4, 4.
12 Βλ. πρω το πρε σβυ τέ ρου Θε ο δώ ρου Ζή ση, «Πρέ πει νά με τα φρα στοῦν τά λει τουρ γι κά κείμε να;», ἐκδ. «Βρυέν νιος», Θεσσα λο νί κη 2003, σελ. 53.
13 Ἰω άν νου Χρυ σο στό μου, Εἰς τὸ Γε νέ θλιον τοῦ Κυ ρί ου ἡμῶν Ἰη σοῦ Χρι στοῦ, λό γος Β’, ΕΠΕ 35, 472.
14 Εἰς τὴν Γε νέ θλιον ἡμέ ραν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰη σοῦ Χρι στοῦ, Λό γος Α’, Ε ΠΕ 35, 423.
15 Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ο λό γου, Ἐπι στο λή 101, MPG 37, 181C.
16 Εἰς τόν Εὐαγ γε λι σμόν 3, MPG 87, 3233.
17 Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ο λό γου, Λό γος ΜΕ’, Ε ΠΕ 5, 170.
18 Γρη γο ρί ου Νύσ σης, Λό γος Κα τη χη τι κός ὁ Μέ γας, MPG. 45, 64 D: «Πῶς το ὑψη λόν ἐν τῷ τα πεινῷ κα θορᾶται, καί οὐ κα τα βαί νει το ὕψος; Πῶς θε ό της ἀνθρω πίνῃ συ μπλα κεῖσα φύ σει καί τοῦτο γί νε ται κἀκεῖνο ἐστί»;
19 Ε ΠΕ 35, 468
20 Ὅπ.π.
21 Ε ΠΕ, 9, 376.
22 Ἰγνα τί ου, Ἐφε σί ους 19.
23 MPG 26, 192Β.
24 Κα τά Ἀρειανῶν 2, 59, MPG 26, 273Α.
25 Στή Λι τή τῶν Χρι στου γέν νων ψάλλου με: «Ὁ οὐρα νός καί ἡ γῆ σή με ρον ἡνώ θη σαν, τε χθέ ντος τοῦ Χρι στοῦ».
26 Βλ. Δ. Τσε λεγ γί δη, Χά ρη καὶ ἐλευ θε ρί α κα τά τὴν πατερι κή πα ρά δο ση τοῦ ιδ’ αἰῶνα, ἐκδ. Πουρ ναρᾶ, Θεσ σα λο νίκη 2002, σελ. 54.
27 Πε ρί Ἐνανθρω πή σε ως 16, ΜPG 25, 124.
28 Βλ. Π. Χρήστου, Τὸ μυ στή ριο τοῦ ἀνθρώ που, σελ. 53.
29 ΜPG 94, 1005.
30 Δ. Τσε λεγγί δη, ὅπ.π., σελ. 74.
31 Κολ. 1, 16.
32 MPG 90, 621D
33 MPG 90, 621D.
34 MPG 90, 621D: «Ἕνωσις γάρ προ ϋ πεννο ή θη τῶν αἰώ νων, ὅρου καί ἀο ρι στί ας, καί μέ τρου καί ἀμε τρί ας, καί πέ ρα τος καί ἀπει ρί ας, καί κτί στου καί κτί σε ως, καί στά σε ως καί κι νή σε ως, ἥτις ἐν Χρι στῷ ἐπ’ ἐσχά των τῶν χρό νων φα νε ρω θέ ντι γέγονε».
35 Βλ. ἱε ρο μο νά χου (νῦν ἐπι σκόπου) Ἀρτε μί ου Ρα ντοσάβλιε βιτ ς, Τό μυ στή ριον τῆς Σω τη ρί ας κα τά τόν Ἅγιον Μά ξι μον τόν Ὁμο λο γη τήν, κεφ. Γ’.
36 ὅπ.π., σελ. 43.
37 Λό γος εἰς τά Ἅγια Φῶτα, MPG 36, 345B.
38 Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ο λό γου, Λό γος ΛΘ’, Ε ΠΕ 5, 72.
39 MPG 36, 429.
40 Θε ο φυ λά κτου Βουλ γα ρί ας, MPG 128, 141 AB.
41 Ἐφ. 4, 13.
42 Κεφάλαια διάφορα θεολογικά τε καὶ οἰκονομικὰ καὶ περὶ ἀρετῆς καὶ κακίας, ἑκατοντάς πρώτη, 1. 8 (η’).
Ο Θ. ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ
Ὁ Θε ός γί νε ται ἄνθρω πος, γιά νά κά νει τόν ἄνθρω πο κα τά Χά ριν θε ό1! Ἡ συ νά ντηση τοῦ ὑπερ βα τι κοῦ μέ τό ἐγκό σμιο καί κτι στό, ἡ ὁποί α πραγ μα το ποι ή θη κε μέ τήν Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Λό γου «ἐν τόπῳ καί χρόνῳ» μέ σα στήν Ἱστο ρί α, ἀπο τε λεῖ ὄντως τό μέ γι στο γε γο νός τῆς ἀνθρω πό τητας, τό «μό νον και νόν ὑπό τόν ἥλιον», τό μο να δι κό καί ἀνε πα νά λη πτο στήν κτί ση, ἀφοῦ γιά πρώ τη φο ρά ἑνώ θη καν ὁ Θε ός καί ὁ ἄνθρω πος ὑπο στα τικῶς! «Καί ὁ Λό γος σάρ ξ ἐγέ νε το καί ἐσκή νω σεν ἐν ἡμῖν»2, μᾶς δια βε βαιώ νει ὁ Εὐαγ γελιστής τῆς ἀγά πης Ἰω άν νης, ὁ Υἱός τῆς Βρο ντῆς. «Θε ός ἐπί γῆς, Θε ός ἐν ἀνθρώ ποις, Θε ός ἐν σαρ κί», θά μᾶς πεῖ, σκιρ τώ ντας «ἐν Πνεύ μα τι» ὁ Μέ γας οὐρα νο φά ντωρ Βα σί λειος3.
Ἀρκε τά χρόνια πρίν, κα τά τήν πε ρί ο δο τῆς Πα λαιᾶς Δια θή κης, ὁ Θε ός Λό γος, τό Δεύτε ρο Πρόσω πο τῆς Ἁγί ας Τριά δος, «νο ητῶς ἐνε δή μει»4, δη λα δή φα νε ρω νό ταν στούς Πα τριάρ χες καί τούς Προφῆτες, προ τυ πώ νο ντας τό μυ στή ριο τῆς με τά ταῦτα ἐνσάρ κου πα ρου σί ας Του. Εἶναι γνω στό στούς θεολό γους Πα τέ ρες ὅτι στίς λε γόμε νες «θε ο φά νειες» τῆς Πα λαιᾶς Διαθή κης ἔχου με τὴν ἐμφά νι ση τοῦ Δευτέρου Προ σώ που τῆς Ἁγιας Τριά δος, τοῦ Λό γου τοῦ Θε οῦ, ὁ Ὁποῖος «ἀσάρ κως, αὐτο προ σώ πως καί ἐν εἰκο νικῇ ὁρά σει ἀπο κα λύ πτει τὴν ἴδια τήν Τριά δα»5. Ὅλες οἱ ἐμφα νί σεις τοῦ Θε οῦ στὴν Πα λαιά Δια θή κη εἶναι ἐμφα νί σεις τοῦ Ἀσάρ κου Λό γου. Κα τά τόν ἱστορι κό Εὐσέ βιο, «τόν ἴδιο τό Λό γο εἶδαν ὁ Ἀβρα άμ κα τά τή φι λο ξε νί α τῶν τριῶν ἀγγέ λων στίς βε λανιδιές τοῦ Μαμ βρῆ, ὁ Ἰη σοῦς τοῦ Ναυῆ στήν Ἰε ρι χώ καί ὁ Μω υσῆς στή φλε γο μέ νη βά το»6. Ὅπως ἐπί σης μᾶς πλη ρο φο ρεῖ αὐτός ὁ «πα τήρ τῆς ἐκκλη σια στικῆς ἱστο ρί ας», ὁ Μέγας Κωνστα ντί νος, ἀπευ θυ νό με νος σὲ κά ποιους τό τε ἐπι σκό πους, τούς προ έ τρε ψε νά κτί σουν να ό ἐκεῖ στή βε λανι διά (δρῦν) τοῦ Μαμ βρῆ, ὅπου φι λο ξε νή θη καν οἱ τρεῖς ἄγγε λοι ἀπό τον Ἀβρα άμ: «Ἐκεῖ, λέ γει, πρῶτον ὁ Σω τήρ αὐτός με τά τῶν δύ ο ἀγγέ λων, τὴν ἑαυ τοῦ ἐπι φά νειαν τῷ Ἀβρα άμ ἐπε δα ψι λεύ σα το. Ἐκεῖ τοῖς ἀνθρώ ποις ὁ Θε ός ἤρξα το φαί νε σθαι»7.
Ἡ χρι στο κε ντρι κό τη τα, ἐξ ἄλλου, τῶν θε ο φανειῶν τῆς Πα λαιᾶς Δια θή κης καί τό γε γο νός τῆς ἀσάρ κου προ τυ πω τικῆς ἐνδη μί ας τοῦ Λό γου στήν ἱστο ρί α τοῦ Ἱσρα ήλ φαί νονται καί στά Πα τε ρι κά καί ὑμνο λο γι κά κεί με να τῆς Ἐκκλη σί ας μας: «αἰνετόν δεικνύει ἑαυτόν και δοξαζόμενον ἀεί σύν Πατρί τε και Πνεύματι Ἁγίῳ, πρότερον μέν, ἄσαρκον ὡς λόγον, ὕστερον δέ, δι᾿ ἡμᾶςσεσαρκωμένον».8. Αὐτός πού ἐμφα νι ζό ταν στόν Μω υσῆ, στόν Ἀβρα άμ καί στούς ἄλλους Προφῆτες, δέν ἦταν ἕνας ἁπλός ἄγγε λος, ἀλλ’ ὁ «Με γά λης Βουλῆς Ἄγγε λος», κα τά τόν μεγα λο φωνότα το Προ φή τη Ἠσα ϊα, ὁ ἴδιος ὁ Υἱός τοῦ Θε οῦ, ὁ Ἄσαρ κος Λό γος, ὁ Ὁποῖος ὑπηρε τοῦσε τό θέλη μα τοῦ Πατρός. Καί ὀρθά ἔχει γρα φεῖ ὅτι τό γε γο νός αὐτό τῶν λε γο μέ νων θε ο φανειῶν τῆς Πα λαιᾶς Δια θή κης, τῶν ἐμφα νί σε ων τοῦ Ἀσάρ κου Λό γου, θά μπο ροῦσε νά χα ρα κτη ρι στεῖ ὡς ἕνα εἶδος «προ καταρ κτικῆς ἐναν θρω πή σε ως», ἡ ὁποί α ἦταν, βε βαί ως, προ ε ξαγγελ τι κή, δη λα δή μί α προ τυ πω τι κή πα ρου σί α, ἄσαρ κος ἐμφάνι σις τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θε οῦ στούς «φί-λους» Του, τούς Προφῆτες καί δι καίους9.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
«Ο ΛΟΓΟΣ ΣΑΡΞ ΕΓΕΝΕΤΟ»
Σέ ἕνα προ φη τι κό βι βλί ο τῆς Ἁγί ας Γραφῆς δια βά ζου με: «Με τά δὲ τοῦτο, ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη καὶ ἀνθρώ ποις συ νανεστρά φη»10. Με τά ἀπό τή μα κρά πε ρί ο δο τῆς Πα λαιᾶς Διαθήκης, ὅταν ἦλθε ὁ κα τάλ λη λος καιρός, «τό πλή ρω μα τοῦ χρόνου», ὅπως γράφει ὁ μακάριος Παῦλος, «ἐξα πέ στει λεν ὁ Θε ός τόν Υἱόν αὐτοῦ γε νό με νον ἐκ γυ ναι κός»11, δη λα δή ἦλθε ὁ Θε ός στή γῆ σω μα τικῶς. Θά πρέ πει στό ση μεῖο αὐτό νά ἐπι ση μά νου με σὲ τὶ συ νί στα ται, μέ ποια δηλ. γεγο νότα συν δέ ε ται αὐτό τὸ «πλή ρω μα τοῦ χρό νου», γιά τό ὁποῖο μᾶς κά νει λό γο ὁ Ἀπό στο λος τῶν ἐθνῶν.
Τό «πλή ρω μα τοῦ χρό νου» συν δέ εται α) μέ τήν ἐξά πλω ση καὶ τὴν πα γκό σμια κυ ριαρ χία τῆς ρω μα ΐκῆς αὐτο κρα το ρί ας, β) μέ τήν κα θολι κή ἐπι κρά τη ση τῆς «κοινῆς» ἑλλη νι στικῆς γλώσ σας, ἡ ὁποί α ὄντως τὴν περίοδο ἐκείνη πρυ τά νευε σὲ ὅλο σχε δόν τόν γνωστό τό τε κό σμο ὡς μί α οἰκου μενι κή γλώσσα τοῦ πο λι τι σμοῦ, τῆς Φι λο σοφί ας, ἀλλά καί τῆς ἐμπο ρικῆς καὶ οἰκο νο μικῆς ἐπικοινωνίας τῶν λαῶν12, καί γ) μὲ τὸ πρό σω πο τῆς Ἀει παρ θέ νου Μα ρί ας, ἐκεί νης ἡ ὁποί α ἔγι νε «ἡ χώ ρα τοῦ ἀχω ρήτου, ὁ θρό νος τοῦ ἐπου ρα νί ου βα σι λέ ως», ἡ Μη τέ ρα τοῦ Θε οῦ.
Ἔτσι, λοι πόν, στόν κα τάλ λη λο και ρό, «ὁ πα λαιός τῶν ἡμερῶν παι δί ον γέ γο νεν»13! Ἔρχε ται ὁ Λό γος καί ἐνσαρ κώ νε ται «ἐκ τῶν ἁγνῶν καὶ παρ θε νικῶν αἱμά των» τῆς Ὑπε ρευ λο γη μέ νης Μα ριάμ, καί ἔχου με πλέ ον τή «λυ τρω τι κή εἰσβο λή» τοῦ Ἀκτί στου, τοῦ Προ αιω νί ου Θε οῦ, μέ σα στόν κτιστό κό σμο καί τήν Ἱστο ρί α. Σκέ ψου, πα ρα τη ρεῖ ὁ ἱε ρός Χρυ σό στο μος, πό σο με γά λο πράγμα εἶναι νά βλέ πει κα νείς τόν ἥλιο νά κα τε βαί νει ἀπό τόν οὐρα νό, νά βα δί ζει ἐπά νω στή γῆ, καί ἀπ᾿ αὐτήν νά στέλ νει τίς ἀκτί νες του πρός ὅλους. Ἐάν αὐτό, βλέ πο ντας νά συμ βαί νει στόν αἰσθη τό ἥλιο, θά γέ μι ζε μέ ἔκπλη ξη ὅλους τούς θεατές, σκέ ψου, σέ πα ρα καλῶ, καί ἀνα λο γί σου τώ ρα πό σο με γά λο πράγ μα εἶναι νά βλέ που με τόν ἥλιο τῆς δι καιο σύ νης νά ἐκπέ μπει τίς ἀκτί νες του ἀπό τή δι κή μας τήν ἀνθρώ πι νη σάρ κα καί νά κα τα φω τί ζει τίς ψυ χές μας14.
Μέ τὴ Θ. Ἐναν θρώ πη ση λαμ βά νει χώρα ἡ πρόσλη ψη τῆς δικῆς μας φύ σε ως ἀπό τόν Θε ό Λό γο, ὥστε νά θε ραπευ θεῖ αὐτὴ ἡ πτω τι κή μας φύ ση, διό τι, κα τά τή γνω στή Πα τε ρι κή ρή ση, «τό ἀπρό σλη πτον ἀθερά πευ τον, ὅ δέ ἥνω ται τῷ Θεῷ τοῦτο καὶ σώ ζεται»15. Ὁ Θε ός «ἐγχω ρεῖται», «ἐγχρο νεῖται» καί ἐναν θρω πί ζε ται, καί ἔτσι μᾶς σώ ζει διὰ τῆς θε ό τητός του, ἡ ὁποί α ὅμως δέν ἀπο κα λύ πτε ται ἄκρα τη στόν κό σμο, ἀφοῦ ὁ Δημιουρ γός τοῦ κό σμου καί τῆς Ἱστορί ας ἐμφα νί ζε ται στόν κό σμο ὡς Θε άν θρω πος καί ὄχι ὡς ἀμι γής Θε ός!
Κα τά τή Θεί α Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Κυ ρίου ἀνα μι γνύ ο νται πραγ μα τι κά με τα ξύ τους τά ἄμικτα καί ἑνώ νο νται τά ἀσύν θε τα, ὅπως τό ἐκφρά ζει πο λύ πα ρα στα τι κά ὁ ἅγιος Σω φρό νιος, Πα τριάρ χης Ἱερο σο λύ μων σέ ἕνα ποί η μά του: «Ἐντεῦθεν τά ἄμι κτα μί γνυ ται, ἐντεῦθεν ἀκρά τως κιρ νᾶται τά ἄκρα τα, ἐντεῦθεν συ ντί θε ται τά ἀσύν θε τα, ἐντεῦθεν τὰ ἀσύν δε τα σφίγ γε ται, ἐντεῦθεν τά θεῖα ἀνθρώ πι να γί νε ται, ἵνα τά ἀνθρώ πι να θειό τε ρα γένη ται…»16. Χω ρίς αὐτήν τήν ἀνά μι ξη δέν ἦταν δυνατόν τό κτι στό καί πε πε ρα σμέ νο νά συλλά βει τό ἄπει ρο, νά χω ρέ σει τό ἀπε ρι νό η το, νά προ σλά βει τό ὑπερ βα τικό. Καί, γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τόν λό γο, «ὁ ἄκτι στος κτί ζε ται καί ὁ ἀχώ ρη τος χω ρεῖται καὶ ὁ πλου τί ζων πτω χεύ ει»17. Ἔτσι, ὁ ἄσαρ κος καί με τά ταῦτα ἔνσαρ κος Λό γος, ὁ Κύ ριος Ἰη σοῦς Χρι στός, ἀπο κα λύ πτο ντας τήν Ἁγί α Τριά δα μέ τή φα νέρωσή Του, πραγ μα τώ νει στήν Ἱστο ρί α τό μυ στή ριο τῆς «Θεί ας Οἰκονο μί ας», δη λα δή τῆς σω τη ρί ας, ὅπως λέγεται.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
«ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΠΑΡΑΔΟΞΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΕΙΤΑΙ ΣΗΜΕΡΟΝ»
Πῶς ὁ Θε ός ἔγι νε ἄνθρω πος, πα ραμένο ντας ταυ τό χρο να Θε ός; Πῶς ὁ Θε ός πού εἶναι πνεῦμα, γίνε ται τώ ρα καί ὕλη; Πῶς τὸ ὑψη λό ἐμφα νί ζε ται μέ σα στό χα μη λό, χω ρίς νά χά σει τὸ ὕψος18; Ἡ Ἐκκλη σί α ἐρωτᾶ διά τῆς ὑμνο λο γίας της: «Ὁ ἀχώ ρη τος πα ντί, πῶς ἐχω ρή θη ἐν γαστρί; ὁ ἐν κόλ ποις τοῦ Πα τρός, πῶς ἐν ἀγκά λαις τῆς Μη τρός;». Καὶ ἡ ἀπά ντη ση δί δε ται εὐθύς ἀμέ σως στό ἴδιο τροπά ριο: «Πά ντως ὡς οἶδεν ὡς ἠθέ λη σε καί ὡς ηὐδό κη σεν». Μυ στή ριο ἀκα τα νό η το, πού ὑπερβαί νει τήν ἀνθρώ πι νη σκέ ψη καί λο γι κή! Δέν ἐκλο γι κεύ ε ται μη χα νι κά, δέν ἐρευνᾶται ἐπι στη μο νι κά, δέν ἀνι χνεύ ε ται δια νο η τικά, δέν ἀπο δει κνύ ε ται νο η σιαρχι κά! Οὔτε ἡ οὐρά νια ἀΐδιος γέν νη ση μπο ρεῖ να ἐξη γη θεῖ, οὔτε ἡ ἐπί γεια «ἐκ Παρ θέ νου» Ἐναν θρώ πη ση μπο ρεῖ νά ἑρμη νευ θεῖ, θά μᾶς διακηρύ ξει ὁ ἱε ρός Χρυ σόστο μος: «Οὔτε ἡ ἄνω αὐτοῦ γέννησις ἐξή γη σιν ἔχει, οὔτε ἡ ἐν ὑστέ ροις και ροῖς πρόοδος πο λυ πραγ μο νεῖσθε ἀνέ χε ται»19. Μό νο μέ σι γή τιμῶνται καί οἱ δύ ο αὐτές γεν νή σεις τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θε οῦ, τίς ὁποῖες ἀπο δε χό μα στε μέν, ἀλλ’ ἀγνο οῦμε τόν τρό πο τῆς πραγ μα τώ σε ώς τους, ὅπως ἐπιση μαί νει, στή συ νέ-χεια, ὁ χρυ σο λόγος Πα τήρ: «Ὅτι μέν γάρ ἔτε κεν ἡ Παρ θέ νος σή με ρον οἶδα, καί ὅτι ἐγέν νη σεν ὁ Θε ός ἀχρό νως, πι στεύ ω, τόν δέ τρόπον τῆς γεννή σε ως, σιωπῇ τιμᾶν με μά θη κα καὶ οὐ διά λό γων πο λυ πραγ μο νεῖν πα ρέ λα βον»20. Καί ὁ θεο φό ρος καί θε ό πτης Γρη γό ριος ὁ Πα λαμᾶς θά μᾶς ὑπο γραμ μί σει ὅτι τό μυ στή ριο αὐτό οἱ Χρι στια νοί τό πι στεύ ου με ἀλλά δέν μπο ροῦμε νά τό κα τα νο ή σουμε. Τό προ σκυ νοῦμε, ἀλλά δέν πο λυ πραγ μο νοῦμε γι’ αὐτό. Ἡ δέ πί στη καί ἡ προ σκύ νη σή του πραγ μα το πο εῖται μέ τή Χά ρη τοῦ Ἁγί ου Πνεύ μα τος: «Πι στευό με νον ἀλλ᾿ οὐ γι νω σκό με νον, προ σκυ νούμε νον ἀλλ᾿ οὐ πο λυ πραγ μο νού με νον. Καί προ σκυνού μενόν τε καί πι στευό με νον διά μό νον τοῦ Πνεύμα τος».21 Ἡ Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Λό γου εἶναι, ἀκό μη, «μυ στή ριον κραυγῆς», κα τά τόν ἅγιο Ἰγνά τιο τόν Θε ο φό ρο, τό ὁποῖο πραγ μα το ποι ή θη κε μέ σα σέ ἀτμό σφαι ρα ἱερᾶς ἡσυ χί ας και σιωπῆς. Τρί α με γά λα μυστή ρια ξέ φυ γαν τῆς προ σοχῆς τοῦ δια βό λου, θά μᾶς ἀπο κα λύ ψει ὁ προ ει ρη μέ νος ἀπο στο λι κός Πατήρ: «Καί ἔλα θε τόν ἄρχο ντα τοῦ σκό τους τοῦ αἰῶνος τού του ἡ Παρθε νί α Μα ρί ας καί ὁ το κε τός αὐτῆς, ὁμοί ως καί ὁ τοῦ Κυ ρί ου θά νατος. Τρί α μυστή ρια κραυγῆς ἅτι να ἐν ἡσυ χί α ἐπρά χθη»22.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ Θ. ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΕΩΣ
Ποιός, ἆράγε, ἦταν ὁ λό γος καί ὁ σκο πός τῆς Θεί ας Ἐναν θρω πή σε ως, τῆς κε νώ σε ως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θε οῦ, τῆς συ γκα τα βά σε ως τοῦ Ἀνάρ χου καί Προ αιω νί ου Λό γου, ὁ ὁποῖος εἰσῆλθε στόν χρό νο καί ἐνε δύ θη τή δι κή μας φύ ση, γε νόμε νος ἄνθρω πος; Ἦταν ἡ σωτηρί α καί ἡ θέ ω ση τῆς προ σλη φθεί σης ἀπό τόν Λό γο ἀνθρω πίνης φύσε ως! Τό ἐκφρά ζουν τά Πα τε ρι κά κεί με να τῶν Ἁγί ων μας, οἱ ὁποῖοι ἀπο τε λοῦν «τά πάγ χρυ σα στό μα τα τοῦ Λό γου». Μέ ἀκρί βεια δια τυ πώ σε ως θε ο λο γικῆς καί μέ πε ριε κτι κό τη τα ὁ Μέ γας Ἀθα νά σιος στόν πε ρίφημο Λό γο του «Κα τά εἰδώ λων καὶ πε ρί ἐναν θρω πή σε ως τοῦ Λό γου» θά μᾶς ἐξαγγεί λει τόν σκο πό γιά τόν ὁποῖο ὁ Θε ός ἔγι νε άν θρω πος καί θά μᾶς πεῖ ὅτι «Αὐτός ἐνην θρώ πη σεν, ἵνα ἡμεῖς θε ο ποι ηθῶμεν»23. Ὁ Θε ός ἔγι νε άν θρω πος, γιά νά γί νει ὁ ἄνθρω πος θε ός χα ρι σμα τι κά. Ὁ ἴδιος ἅγιος Πα τήρ ἐμφα τι κά θά σημειώ σει ὅτι «Ὁ Λό γος σάρ ξ ἐγέ νε το, ἵνα τὸν ἄνθρω πον δε κτι κόν θε ότη τος ποι ήσῃ»24. Ἐκφρά ζε ται ἔτσι τό φρό νη μα τῆς Ἐκκλη σί ας, ἡ ὁποί α κη ρύσ σει ὅτι στό Πρό σω πο τοῦ Λό γου τοῦ Θε οῦ ἑνώ θη κε τό κτι στό μέ τό ἄκτι στο, ὁ Θε ός μέ τόν ἄνθρω πο, ἡ γῆ μέ τόν οὐρα νό25, καί ἔτσι ἄνοι ξε ὁ δρό μος καί τῆς δικῆς μας κα τά Χά ριν θεώσε ως, τοῦ «δο ξα σμοῦ», ὅπως λέ γεται, τῆς φύ σε ώς μας.
Στό ση μεῖο αὐτό θα πρέ πει, βέ βαια, νά τονίσου με ὅτι ὑπάρ χει μί α δια φο ρά ἀνά με σα στή θέ ω ση τῆς ἀνθρω πί νης φύ σε ως τοῦ Κυ ρί ου Ἰη σοῦ Χρι στοῦ, τήν ὁποί α προ σέ λα βε ἀπό τήν Πα να γί α, καί στή θέω ση ἡμῶν τῶν ἀνθρώ πων ἐν Χρι στῷ. Ἡ δια φο ρά ἔγκει ται στό γε γονός ὅτι στήν πε ρί πτω ση τοῦ Χρι στοῦ ἡ θέ ω ση τῆς ἀνθρω πί νης φύ σεως ἀπο τε λεῖ συ νέ πεια τῆς ὑπο στα τικῆς ἑνώσε ώς της μέ τή Θεί α φύ ση, εἶναι δηλ. ὀντο λο γι κή θέ ωση, ἐνῶ στή δι κή μας πε ρί πτω ση ἡ φύ ση μας θε ώ νε ται κα τά Χά ριν, μέ τή θε ο ποιό ἐνέρ γεια τοῦ Ἁγί ου Πνεύ μα τος μέ σα στήν Ἐκκλη σί α.
Γε γο νός, λοι πόν, εἶναι, ὅτι ἡ Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Θε οῦ Λό γου καί ὅλο τό ἔργο τῆς Θεί ας Οἰκο νομίας «ἀπο τε λεῖ τή θε με λιώ δη προ ϋ πό θε ση γιά νά ἀνα κτή σει ὁ με τα πτω τι κός ἄνθρω πος τίς ὀντο λο γι κές ἐκεῖνες προ ϋ πο θέ σεις, ὥστε νά μπο ρεῖ νά με τέ χει καί πά λι στήν ἄκτι στη Θεί α Χά ρη»26. Ἔτσι, διά τοῦ Λόγου ἔχου με τή σω τηρί α, καί μέ τήν ἀρνη τι κή της ὄψη (ὡς ἀπαλ λα γή καί ἀπε λευ θέ ρω ση ἀπό τό κρά τος τοῦ θα νά του), ἀλλά καί μέ τή θε τι κή, ἀφοῦ τώ ρα πλέ ον ἐκτι θέ με θα στό ὕψος καί τό με γα λεῖο τῆς χα ρι σμα τικῆς θε ώ σε ως, ἡ ὁποί α πραγ μα τώ νε ται ἐν Χρι στῷ διά τοῦ Ἁγί ου Πνεύ ματος μέσα στήν Ἐκκλη σί α, πού ἀπο τε λεῖ «Σῶμα Χρι στοῦ» καί «κοινω νί α θε ώ σε ως». Ὁ Μέ γας Ἀθα νά σιος θά δια τυπώσει μέ ἐπι γραμ μα τι κό τρό πο αὐτήν τή δι πλῆ ὄψη τοῦ ἔργου τῆς Θεί ας κε νώ σε ως, λέ γο ντας ὅτι «ἀμφό τερα γάρ ἐφι λαν θρω πεύ σα το ὁ Σω τήρ διά τῆς ἐναν θρω πή σε ως, ὅτι καί τόν θά να τον ἐξ ἡμῶν ἠφά νι ζε καὶ ἐκαί νι ζεν ἡμᾶς»27.
Ὡστό σο, ὑπάρ χουν καί πολ λές φρά σεις Πατερι κές, μί α εὐρύ τα τη ποι κι λί α ἐκφρά σε ων, ὅπως λ.χ. «ἀνά κλη σις», «ἐπά νο δος», «ἀνόρ θω σις», «ἀπο κα τάστα σις», «ἀνα στοι χεί ω σις», «ἀνά πλα σις», «ἀνα κε φα λαί ω σις», «ἀνα γέν νη σις», «και νή κτί σις», «νέ α ζωή» κ.ἄ., πού χρη σι μο ποιοῦνται, «γιά νὰ ἐξει κο νί σουν κα τά τό δυ να τό ὅλον τόν πλοῦτο τῆς προ σφορᾶς τοῦ Χρι στοῦ στήν ἀνα δη μιουρ γί α τῆς ἀνθρω πό τη τος»28· πρόκει ται γιά μί α δεύ τερη δη μιουρ γί α, ἀφοῦ ἡ πρώ τη ἔγι νε «ἐξ οὐκ ὄντων», ἀπό τό μηδέν, καί ἡ δεύ τε ρη ἀπό τὸ «ἐκμηδε νι σθέν»…Ὅλα αὐτά συ νε τε λέ σθη σαν διά τοῦ Χρι στοῦ!
Δέν ἦταν δυ να τόν ἄλλος, το νί ζει πά λι ὁ Μέγας Ἀθα νά σιος, νά με τα βάλ λει τό φθαρ τό σέ ἀφθαρ σία, πα ρά μό νο ὁ Σω τή ρας τοῦ κό σμου, ὁ Ὁποῖος δη μιούρ γη σε τόν κό σμο ἀπό τήν ἀνυ παρ ξί α, «ἐξ οὐκ ὄντων». Καί δέν ἦταν δυ να τόν νά ξα να κτί σει ἄλλος στούς ἀνθρώπους τό «κατ᾿ εἰκό να», τό ὁποῖο ἀμαυ ρώ θη κε μέ τήν Πτώ ση, πα ρά μό νο ὁ Λό γος, ὁ Ὁποῖος ἀπο τε λεῖ τή ζω ντα νή εἰκό να τοῦ Θε οῦ Πατρός. Αὐτός, λέ γει, ἦλθε καί ἀνα καί νι σε τή ρυ πω θεῖσα εἰκό να, ὅπως συμ βαί νει σέ μί α πρ σω πογρα φί α, πού ἔχει σβή σει καί ἔρχε ται κα τό πιν ὁ ἴδιος ὁ εἰκο νι ζό με νος καί ξανα ζω γρα φίζεται στό ἴδιο φό ντο, καί ἔτσι βλέ που με τήν εἰκό να πά λι ἀνα και νι σμέ νη καί ζω ντα νή. Πα ρου σιά ζει, ἀκό μη, τό πα ρά δειγ μα τοῦ βα σι λέ ως, πού ἐπι σκέ πτε ται μί α πό λη καί φι λο ξε νεῖται σέ μί α οἰκί α, καί ἡ μέν πό λις ἐκεί νη τιμᾶται ὑπερ βο λι κά, οἱ δέ ἐχθροί καί ἐπί βου λοι ἐξα φα νί ζο νται. Ἔτσι, λέ γει, συ νέ βη καί στήν πε ρί-πτωση τῆς Ἐπι φα νεί ας τοῦ Κυ ρί ου. Ἦλθε ὁ Λό γος τοῦ Θε οῦ στόν κό σμο καί «ἐσκή νω σε» (ἔστη σε τὴ σκη νή του) σέ ἕνα ἀνθρώ πι νο καὶ κτι στὸ σῶμα, αὐτό τῆς Ὑπε ρευ λογη μέ νης καί Ἀχρά ντου Θε ο τό κου Μαρί ας· τι μή θη κε, ἁγιά στη κε δο ξά στη κε καὶ θε ώ θη κε ἔτσι ὁλό κλη ρη ἡ ἀνθρώ πι νη φύ ση, καὶ ἔκτο τε ―μὲ τὴν Ἀνά στα σή Του― ἀπο μα κρύν θη κε καὶ φυγα δεύτη κε ἀπ’ αὐτήν ὁ ἔσχα τός της ἐχθρός, ὁ φθο ρο ποιός θά να τος (δηλ. ἡ θνη τό τη τα), ὁ ὁποῖος κα τα δυ νά-στευε ὅλους τοὺς ἀνθρώ πους πρό τῆς ἐλεύ σε ως τοῦ Χρι στοῦ.
Ἐκτός τοῦ ἁγιω τά του αὐτοῦ ἱε ράρ χου τῆς Ἀλε ξαν δρεί ας, Μ. Ἀθα να σί ου, καὶ ἄλλοι Πα τέ ρες καὶ ἐκκλη σια στι κοί συγ γρα φεῖς, ἀλλά καί πολ λά λειτου-ργι κά καί ὑμνο λο γι κά κεί με να το νί ζουν τήν πραγμα τι κό τη τα τῆς σω τηρί ας, ἡ ὁποί α ἦλθε στόν κό σμο μέ σω τῆς συ γκα τά βα σης τοῦ Δευ τέρου Προ σώ που τῆς Πα να γί ας Τριά δος, τοῦ Σε σαρ κω μέ νου Θε οῦ. Ὁ Κύ ριος εὐσπλαγ χνί σθη τό πλά σμα τῶν χειρῶν Του καί «δι’ ἄκραν ἀγα θό τητα» ἔγι νε ἄνθρω πος, κα ταργώντας τήν ἁμαρτί α καί τή δύ να μη τοῦ θα νά του, καὶ ἀνα και νί ζο ντας τήν «πρίν πε σοῦσαν εἰκό να τοῦ Ἀδάμ». Οἱ ἱεροί ὑμνο γρά φοι, μέσα ἀπό τά θε σπέ σια με λω δή μα τα, μᾶς πα ρου σιά ζουν θαυ μα σιό τα τα τό γε γο νός αὐτό, ἐκφρά ζο ντας τήν πα φλά ζου σαν φλόγα τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύ μα τι «καιο μέ νης καρδί ας» τους καί θε ο λο γώ ντας πε ρί τοῦ ἀνερ μη νεύ του Μυστη ρί ου τοῦ Κυ ρί ου, ἔτσι ὥστε ἡ Ὑμνο λο γί α νὰ κα θί στα ται ἐμμε λής Θε ο λο γί α καί δο ξο λο γί α πρός τόν «κε νωθέντα Λό γον καὶ Υἱόν τοῦ Θε οῦ»…
Χα ρα κτη ρι στικῶς, ἕνα τρο πά ριο τῆς Α’ ὠδῆς τοῦ Κα νό νος ἀπό τήν ἱερὰ Ἀκολου θί α τῶν Χρι στουγέν νων ἀνα φέρει ὅτι ὁ Θε ός, βλέ πο ντας τόν χα μέ νο μέσα στήν πτω τι κότη τα ἄνθρω πο, τόν ὁποῖον ὁ ἴδιος ἔπλα σε, «ἔκλινεν οὐρα νούς», κατῆλθε καί τὸν «οὐσιώ θη κε», ἤτοι ἔλα βε τή φύ ση του ἀπό τήν Ὑπε ρα γί α Θε ο τό κο, γε νό με νος πραγ μα τι κά ἄνθρω πος: «Ἰδών ὁ κτί στης ὀλλύ με νον, τόν ἄνθρω πον χερ σίν ὅν ἐποί η σεν, κλί νας οὐρα νούς κατέρ χε ται. Τοῦτον δέ ἐκ Παρ θέ νου θεί ας ἁγνῆς ὅλον οὐσιοῦται, ἀλη θείᾳ σαρ κω θείς ὅτι δε δό ξα σται». Τό πα ρα πά νω ὑμνο λό γη μα θυ μί ζει μί α σχε τι κή καί χαρα κτη ρι στι κή ρή ση τοῦ ἁγί ου Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ολόγου, τοῦ φω στῆρος τῆς Να ζιαν ζοῦ: «Ὅλος ὅλον ἀνέ λα βέ με, καὶ ὅλος ὅλῳ ἡνώ θη, ἵνα ὅλον τὴν σωτη ρί αν χα ρίσηται»29.
Στίς με γάλες καί θε ο λο γι κό τα τες Εὐχές τῶν Θε ο φα νί ων, ποί η μα τοῦ ἁγί ου Σω φρο νί ου, πα τριάρχου Ἱε ρο σο λύ μων, συ να ντοῦμε τήν ἑξῆς φρά ση: «Οὐ γάρ ἔφε ρες Δέ σπο τα θεᾶσθαι ὑπό τοῦ δια βό λου τυρ ρα νού με νον τό γέ νος τῶν ἀνθρώ πων, ἀλλ᾿ ἦλθες καί ἔσω σας ἡμᾶς»….
Ἐξ ἄλλου, στή Θεί α Λει τουρ γί α τοῦ οὐρα νο φά ντο ρος Με γά λου Βα σι λείου, καί συ γκε κριμέ να στήν Εὐχή τῆς ἁγί ας «Ἀνα φορᾶς», ὅπως λέγεται, βλέ που με νά ἐκδι πλώ νε ται ἡ σω στική ἐπέμ βα ση τοῦ Θε οῦ μέ σα στήν Ἱστο ρί α καί τόν κό σμο ἀπό τήν ἐπο χή τῆς Πα λαιᾶς Δια θή κης καί ἐντεῦθεν ὡς ἑξῆς: «Οὐ γάρ ἀπε στρά φης τὸ πλά σμα σου εἰς τέ λος, ὅ ἐποί η σας Ἀγα θέ, οὐδέ ἐπε λά θου ἔργου χειρῶν σου, ἀλλ᾿ ἐπε σκέ ψω πο λυ τρό πως διά σπλάγ χνα ἐλέ ους σου. Προφήτας ἐξα πέ στει λας∙ ἐποί η σας δυ νά μεις διά τῶν ἁγί ων σου τῶν καθ᾿ ἑκάστην γε νε άν εὐα ρε στη σά ντων σοι∙ ἐλά λη σας ἡμῖν διά στό μα τος τῶν δού λων σου τῶν Προ φητῶν, προ κα ταγ γέ λων ἡμῖν τὴν μέλ λου σαν ἔσε σθε σω τη ρί αν∙ νό μον ἔδω κας εἰς βο ή θειαν∙ ἀγγέ λους ἐπέ στη σας φύ λα κας. Ὅτε δὲ ἦλθε τὸ πλή ρω μα τῶν καιρῶν, ἐλά λη σας ἡμῖν ἐν αὐτῷ τῷ Υἱῷ σου…».
Ὁ Κύ ριος Ἰη σοῦς Χρι στός, με τά ἀπό ὅλα τά σω τήρια μέ σα, πού πα ρεῖχε ὁ τρια δι κός Θε ός στήν πτω τι κή ἀνθρω πό τη τα, ἐρχό με νος στόν κό σμο ὡς ἐναν θρω πή σας Υἱός Του, ἀπε λευ θέ ρω σε τὸν ἄνθρω πο! Θε ο λο γεῖ ὁ Νι κό λα ος Κα βάσιλας (14ος αἰ.), λέγο ντας ὅτι τήν ἀπε λευ θέ ρω ση αὐτήν τήν πραγ ματο ποί η σε ὁ Χρι στός, κα τα λύ ο ντας τό τρι πλό τεῖχος, πού χώ ρι ζε τούς ἀνθρώ πους ἀπό τόν Θε ό. «Τό πρῶτος τεῖχος, τήν ἄρρω στη καί διε φθαρ μέ νη ἀπό τήν ἁμαρ τί α ἀνθρώ πινη φύ ση, τό κα τέ λυ σε μέ τήν ἐναν θρώ πη σή του. Τό δεύ τε ρο τεῖχος, τήν ἁμαρ τί α, τό κα τέ λυ σε μέ τό θά να τό του, ἑνῶ τό τρί το τεῖχος, τό θά να το, τόν κα τήρ γη σε μέ τήν ἀνά στα σή του»30.
Ὡστό σο, ἡ σω τη ρί α τοῦ ἀνθρώ που δέν ἐκλαμ βά νε ται μέ σα σέ στε νά ἠθι κι στι κά ἤ νο μικιστι κά πλαί σια, ἀλλ᾿ ἑννο εῖται εὑρύ τε ρα, ὡς θέ ω ση τῆς ἀνθρω πί νης φύσε ως· καί, βέ βαια, ὁ ὅρος «θέ ω ση» ἐκφρά ζει τό ὑψη λό τε ρο νό η μα τῆς λέ ξε ως «σω τηρία». Σω τη ρί α εἶναι ἡ λύ τρω ση τοῦ ἀνθρώ που, ἡ ἀπε λευ θέ ρω σή του ἀπό τὶς συνέ πειες (φθο ρά καὶ θά να το) τῆς Πτώ σε ως, καί ἡ ὁδός τῆς ἀνα βά σε ώς του πρός τό «ἀρχέ τυ πόν» του, ἐνῶ ἡ «θέ ω ση» εἶναι τό τέρ μα αὐτῆς τῆς πο ρεί ας, δηλ. ἡ ἐπί τευ ξη τοῦ «καθ᾿ ὁμοί ω σιν», ἡ χα ρι σμα τι κή ἕνω ση τοῦ πι στοῦ μέ τόν Θε ό «ἐν Προ σώπῳ Ἰη σοῦ Χρι στοῦ» καί «ἐν τῇ Ἐκκλη σίᾳ Αὐτοῦ»…
Στά Πα τε ρι κά κείμε να ἀνα φέ ρε ται ὅτι ἡ κα τά Χά ρη θέ ω ση τοῦ ἀνθρώ που ἔχει τή βά ση καί τό θεμέ λιό της στή γε νο μέ νη Ἐναν θρώ πηση τοῦ Υἱοῦ καὶ Λό γου τοῦ Θε οῦ. Καί στήν Ἁγί α Γρα φή, ἄλλω στε, δια βά ζου με ὅτι ὅλη ἡ κτί ση ἔγι νε ἀπό τόν Θε ό Λό γο γιά τόν Θε ό Λό γο. Τό ἐκφρά ζει αὐτό θαυ μά σια ὁ Ἀπό στο λος τῶν ἐθνῶν Παῦλος στήν πρός Κο λασ σα εῖς ἐπι στο λή του: «Τά πά ντα δι᾿ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτόν ἔκτι σται»31.
Ὁ ἅγιος Μά ξι μος ὁ Ὁμο λο γη τής γρά φει ὅτι τό μυ στή ριο τοῦ Χρι στοῦ ὡς Θε αν θρώ που εἶναι τό «μέγα καὶ ἀπό κρυ φον», τό ὁποῖο εἶχε συλ λά βει καί ἀπο φα σί σει προ αιω νί ως ὁ Θε ός· εἶναι, λέ γει, τὸ μακά ριο καί εὐλο γη μέ νο «τέ λος» (= σκο πός) ὅλης τῆς δη μιουρ γίας: «Τοῦτο ἐστί τὸ μα κά ριον, δι᾿ ὅ τὰ πά ντα συ νέ στη σαν τέ λος. Τοῦτο ἐστιν ὁ τῆς ἀρχῆς τῶν ὄντων προ ε πι νο ού με νος θεῖος σκο πός, ὅν ὁρί ζο ντες εἶναι φα μέν, προ επι νο ού με νον τέ λος, οὗ ἕνε κα μέν πά ντα, αὐτό δὲ οὐδε νός ἕνε κα»32. Στή θε ο λο γι κή σκέ ψη τοῦ με γά λου αὐτοῦ Πα τρός ἡ Σάρ κωση τοῦ Λό γου θε ω ρεῖται ὡς ὁ ἀπό λυ τος καί πρω ταρ χι κός σκο πός ὅλης τῆς δη μιουρ γί ας (βλ. ἀπρο ϋ πό θε τη θεω ρί α Θ. Ἐναν θρώ πη σης). Ὑπο γραμ μί ζει μά λι στα ὁ Ἅγιος ὅτι ὅλοι οἱ «αἰῶνες» καί ὅλα ὅσα αὐτοί πε ριέχουν, ἔχουν λά βει τὴν ἀρχή καί τό τέ λος τοῦ «εἶναι» τους ἀκριβῶς ἀπὸ καὶ γιὰ τό μυ στή ριο αὐτὸ τοῦ Χρι στοῦ: «Διά γάρ τόν Χρι στόν, ἤγουν τό κα τά Χριστόν μυ στή ριον, πά ντες οἱ αἰῶνες καί τά ἐν αὐτοῖς τοῖς αἰῶσιν, ἐν Χρι στῷ τήν ἀρχήν τοῦ εἶναι καί τό τέ λος εἰλή φα σι»33· διό τι, λέ γει, πρίν ἀπό ὅλους τούς αἰῶνες, εἶχε προ ε πι νο η θεῖ ἡ ἕνω ση τοῦ ὁρί ου καί τῆς ἀο ρι στί ας, τοῦ μέ τρου καί τῆς ἀμε τρί ας, τοῦ πέ ρα τος καί τῆς ἀπει ρί ας, τοῦ δη μιουρ γοῦ καί τῆς δη μιουρ γίας, τῆς στά σε ως καί τῆς κι νή σε ως, καί αὐτή ἡ ἕνω ση πραγματο ποι ή θη κε στό Πρό σω πο τοῦ Χρι στοῦ, ὅταν φα νε ρώ θη κε στό τέ λος τῶν χρό νων, κα τά τήν ἄρρη τη Ἐναν θρώ πη σή Του34. Γι’ αὐτό ἀκριβῶς ἡ θέω ση τοῦ ἀνθρώ που ὡς ἕνω ση με τά τοῦ Θε οῦ ἀπο τε λεῖ, σύμ φω να μὲ τὰ παρα πά νω, τὸν πρῶτο καὶ τε λευ ταῖο σκο πό καὶ προ ο ρι σμό ὅλης τῆς Δη μιουρ γίας, Προ νοί ας καὶ Οἰκονομί ας τοῦ Θε οῦ γιά τήν κτί ση καί τόν κό σμο ὁλό κλη ρο.
Μὲ ἄλλα λό για, ἡ θέ ω ση τοῦ ἀνθρώ που ἔχει τή βά ση της στήν Ἐναν θρώ πη ση τοῦ Θ. Λό γου ὡς «προ η γου μέ νου» θε λή μα τος (βλ. εὐδο κί α) τοῦ Θε οῦ. Κατά συ νέ πεια, τό μυ στή ριο τῆς χα ρι σμα τικῆς θεώσε ως τοῦ ἀνθρώ που βα σί ζε ται καί οἰκο δο μεῖται πάνω στὸ ὑπέρ λο γο μυ στή ρί ο τῆς Ἐναν θρωπή σε ως καί Σαρκώ σε ως τοῦ Θεοῦ35.
Στούς πρώ τους ἐκκλη σια στι κούς Πατέ ρες καὶ συγ γρα φεῖς ἀνα πτύσ σε ται ἡ δι δα σκα λί α ὅτι ὁ λόγος, γιά τόν ὁποῖο ὁ Θε ός ἀπο φά σι σε νά πλά σει τόν ἄνθρω πο, ἦταν γιὰ νὰ ἀπο κα λύ ψει, ἀπό ἀγά πη σ’ αὐτόν, τὴ Θεί α δό ξα Του, καθι στώ ντας τον ἔτσι μέτο χό της. Συ ναφῶς, ὁ προρρηθείς βυ ζα ντι νός θε ολόγος Καβά σι λας θά συ μπλη ρώ σει ὅτι ὁ ἄνθρω πος πλά στη κε χά ριν τοῦ «και νοῦ ἀνθρώ που», τ.ἔ. τοῦ Ἰη σοῦ Χρι στοῦ36, ὄντας ἀρχικῶς εἰκό να του.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΣΑΡΚΩΘΕΝΤΑ ΘΕΟ
Με τά ἀπό ὅσα εἴδα με, ἐρωτᾶται: ποιός ―ἀπό τὴ με ριά μας― ὀφεί λει νὰ εἶναι ὁ τρό πος προ σεγ γί σε ως καί βιώ σε ως τῶν ἀκο λου θιῶν αὐτοῦ τοῦ παμ με γί στου Μυ στη ρί ου, τῆς Θεί ας Ἐναν θρω πή σε ως τοῦ Κυ ρί ου μας; Ἀπά ντη ση: ἡ ἀέν να η εὐχα ρι στί α καὶ δοξο λο γί α πρὸς Αὐτὸν «ἔργῳ καί λόγῳ», ὅπως πραγ μα το ποιεῖται κατὰ τὸ μυ στήριο τῆς Θ. Εὐχα ρι στί ας, τοῦ ὁποί ου ἡ ἐνέρ γεια δὲν πε ριο ρί ζε ται χρο νικῶς στὰ πλαί σια μό νο τοῦ «ἐν χώρῳ» (το πικοῦ) ἐκκλη σια σμοῦ μας. Ἀληθὴς ἐκκλη σια σμός νο εῖται ἡ διαρ κής πρό σλη ψη ὁλό κλή ρου τῆς κτί σε ως στοὺς αἰῶνας τῶν αἰώ νων. Αὐτο πα ρα δι δό με νος ὁ πι στός ―διά τῆς με τα νοί ας, τῆς τη ρή σε ως τῶν Θεί ων ἐντολῶν καί τῆς ἄξιας με τοχῆς του στά ἄχρα ντα μυ στή ρια― στη Θεί α Ἀγά πη, προ σλαμ βά νε ται ὁλό κλη ρος, με τα βάλ λε ται («ἀλλοιοῦται»), ἁγιά ζε ται, θε ώ νεται καὶ σώ ζε ται.
Ὁ ἀε τός καὶ ἐπώ νυ μος τῆς Θε ο λο γί ας, ἅγιος Γρη γό ριος, μᾶς διδάσκει μέ τίς «χρυ σές» ὑπο δεί ξεις του, καί μᾶς συ νι στᾶ, ἐπ’ εὐκαι ρί α τῆς ἑορ τῆς, νὰ θυ μόμα στε συ νεχῶς τὸν Κύ ριο καί Θε ό μας καί νά ἐπι κα λού μα στε διαρ κῶς τό πα νάγιο ὄνο μά Του: «Κεφά λαιον ἑορ τῆς, μνή μη Θε οῦ»37· μᾶς προ τρέ πει δὲ νὰ ἀνα γεν νη θοῦμε, νά γί νου με «οὐρά νιοι» ἄνθρω ποι, δηλ. νά ξα να βροῦμε τόν προ πτω τικό Ἀδάμ, καί, τέ λος, νὰ μή μεί νου με, ὅπως εἴμα στε (τ.ἔ. στήν κατά στα ση τῆς πτω τι κό τη τας καί τῆς ἁμαρ τω λό τη τας), ἀλλά νά γί νου με ἐκεῖνο πού κάποτε εἴμα σταν: «Και ρός ἀνα γεν νή σε ως∙ γεν νηθῶμεν ἄνω θεν. Και ρός ἀνα πλά σε ως∙ τόν πρῶτον Ἀδάμ ἀνα λά βω μεν. Μή μεί νω μεν ὅπερ ἐσμέν, ἀλλ’ ὅπερ ἧμεν γε νώ με θα»38.
Τό «ξέ νον καί πα ρά δο ξον» μυ στή ριο τῆς Ἐναν θρωπή σε ως τοῦ Δε σπό του Χρι στοῦ προ σεγ γίζεται μέ τα πεί νω ση, ἀγά πη, καί, προπάντων, κα θα ρότη τα ψυ χο σω μα τική. Ὁ αὐτὸς Μέ γας Πα τήρ καὶ «τρια δι κός θε ο λόγος», ὅπως ἀπο κα λεῖται, μᾶς συμ βου λεύ ει νά ἑορ τά ζου με «ὡς δο κεῖ τῷ Πνεύμα τι»39, ἤτοι πνευ ματικῶς. Καί, πῶς θέ λει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα νὰ πα νη γυ ρί ζου με τίς ἅγιες ἑορ τές, τίς ὁποῖες τὸ Ἴδιο «δι᾿ ἡμᾶς ἐκτε τέ λε κεν»; Ἑορ τή ση μαίνει (βιω μα τι κή) με το χή στό γε γο νός, κλή ση στήν πνευ ματι κό τη τα, μέ θε ξη στη Θ. Χάρη. Καὶ αὐτό πραγ μα το ποιεῖται μέ τήν ὅλη πνευ μα τι κή μας ζω ή, τή ζω ή τῆς ἀρετῆς καί τῆς με τα νοί ας, ἀλλά, κυρί ως, ὅταν με τέ χου με ―μέ κα τα νυ κτικὴ καὶ εὐχα ρι στιακὴ διά θε ση― στή Θεί α λα τρεί α τῆς Ἐκκλη σί ας μας, στό «μυ στή ριον τῆς συ νά ξε ως», ὅπως λέ γε ται, δηλ. στή Θεί α Εὐχα ρι στί α. Δέν πρέ πει νά ἀγνοῦμε ὅτι σέ κά θε Θεί α Λει τουρ γί α «πα ρο ντοποιεῖται» («ἐν τόπῳ καὶ χρόνῳ») ὁ Ἴδιος ὁ Θε άν θρω πος Λυ τρω τής, ὁ «ἐκ τοῦ οὐρα νοῦ κα τα βάς» Κύ ριος! Καί, ὅταν συ νερ χό με θα κατὰ τή Θεί α αὐτὴ εὐχα ρι στιακὴ σύ να ξη, καὶ κυρίως, ὅταν ἀξί ως κοι νω νοῦμε τῶν Ἀχρά ντων Μυ στηρίων, τότε, ζοῦμε τά ἀληθινά Χρι στού γεν να, τ.ἔ. ἑορ τά ζου με πνευ μα τι κά, ἀπο λαμ βά νο ντας τό πραγμα τι κό νό η μα τῶν ἑορ τῶν. Τό τε γι νόμα στε καὶ ἐμεῖς οἱ ἴδιοι «χαρὰ» καὶ «ἑορ τή», ὅπως ὁ Κύ ριος: «Μή μόνον τά τῆς ἑορ τῆς κατο πτεύ σω μεν καί τι μή σω μεν, ἀλλά αὐτοί ἑορ τή γε νώμεθα»!40
Ἄν κα τα νο ή σου με, πι στέ ψου με καὶ ἀκο λου θή σου με τά ἀνω τέ ρω, βιώνο ντάς τα ὑπαρ ξια κά, τότε θά μπο ροῦμε νά προ σφέ ρου με καί ἐμεῖς ἐκθύμως στόν γεν νη θέ ντα Σωτῆρα, ὅπως τό τε οἱ τρεῖς μά γοι, τά δικά μας δῶρα: ἀντί χρυ σοῦ, τήν κα θα ρή μας καρ διά· ἀντί λι βά νου, τή ζω ντα νή μας προσευ χή, εἰδι κά κα τά τίς ἡμέ ρες αὐτές τίς ἀπο κα λυ πτι κές, ὅπου δεινῶς χει μα ζό μαστε καί σκλη ρά δο κι μα ζό μα στε πο λυ τρό πως ὡς ἔθνος, ὡς ἄτο μα καί ὡς Χρι στια νοί. Καί, τέ λος, ἀντί σμύρ νας, θά προ σφέ ρου με, ὅσο τοῦτο εἶναι ἐφι κτό, στόν τεχθέ ντα Κύ ριο ―μέ σα ἀπό τή θυ σιαστι κή μας προσπά θεια― τή νέ κρω ση τῶν παθῶν μας. Καί τό τε θά μᾶς πλημ μυ ρί σει ἡ ἄφα τη χα ρά καί Χά ρη τοῦ Μυ στη ρί ου τῆς Θεί ας κε νώ σε ως καί θά ἀνα φω νή σου με μέ πάλ λου σα καρ διά δο ξο λο γικῶς: «Θε ός τό τε χθέν, ἡ δέ Μή τηρ Παρ θέ νος. Τί μεῖζον και νόν εἶδεν ἡ κτί σις»;
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
«Τί νά σοῦ προσφέρω Κύριε, ἀπόψε πού γεννήθηκες γιά μένα»;… Ἦταν ἡ ἔκφραση τῆς ἀπορίας, μετά ἀπό τήν ὁλονύκτια κραυγή ἱκεσίας, ἡ ὁποία ἔβγαινε ἀπό μία ψυχή «τετρωμένη τῷ ἔρωτι», αὐτήν τοῦ ἁγίου Ἱερωνύμου, μεγάλου ἐκκλησιαστικοῦ Πατρός τῆς Δύσεως (5ος αἰ.), προσευχομένου στό σπήλαιό του στὴν Ἱερουσαλήμ, κατά τήν ἑορτή τῶν ἁγίων Χριστουγέννων. Καί αὐτή ἡ ἀπορία διατυπώθηκε εὐλόγως ἀπό τὸν μεγάλο αὐτὸν ἀσκητή ὡς ἀπάντηση στή φωνή ἐξ οὐρανοῦ, πού ἄκουσε ἐκείνη τή βραδυά, λέγοντας: «Ἱερώνυμε, τί δῶρο θά μοῦ κάνεις ἀπόψε, πού γιορτάζω»; Καί ὁ οὐρανός ἀπάντησε στήν ἀπορία καί προσδιόρισε τό δῶρο: «Τίς ἁμαρτίες σου θέλω νά μοῦ δώσεις»…
Αὐτό ζητεῖ ἀπό μᾶς ὁ Θεός! Περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη ὑλική ἤ πνευματική ἀτίμητη προσφορά, ὁ Θεός θέλει τίς ἁμαρτίες μας, γιά νά τίς σβήσει μέ τό ἄπειρο ἔλεός Του, ὅταν ἐμεῖς Τοῦ τίς ἐξαγορεύσουμε. Ἡ μετάνοιά μας, δηλαδή, ἀποτελεῖ τό πλέον εὐπρόσδεκτο δῶρο τῆς καρδιᾶς μας πρός τόν ἐνανθρωπήσαντα Κύριο, ὥστε νὰ ἀντλήσουμε ἀπό Αὐτόν τὴν ἐλπιδα, τήν ἀπαντοχή, τὴν ἐσθιότητα, τὸ νόημα τῆς ζωῆς, τήν πληρότητα τοῦ «εἶναι» μας.
Εἶναι ἀπαραίτητο αὐτό «ὑπέρ ποτέ καί ἄλλοτε» σήμερα, ὅπου διερχόμεθα μία παγκόσμια κρίση, ζώντας σέ καιρούς ἀποκαλυπτικούς, μὴ γνωρίζοντας κυριολεκτικῶς «τί τέξεται ἡ ἐπιοῦσα»… Γι᾿ αὐτό, ἄς στρέψουμε τά πηδάλια τοῦ πλοίου τῆς ὑπάρξεώς μας πρός τόν Μέγα οἰακοστρόφο, τόν γεννηθέντα ἐν Βηθλεέμ, ὥστε νά τό ὁδηγήσει «εἰς νομάς σωτηρίους» καί «εἰς τόν εὔδιον λιμένα». Καί ἄς Τόν παρακαλοῦμε, ὅπως εἰσῆλθε στο λίθινο σπήλαιο τοῦ κτιστοῦ τούτου κόσμου, γιά να σώσει τὸν ἄνθρωπο, ἔτσι νά εἰσέλθει καί στήν προσωπική φάτνη τῆς καρδιᾶς τοῦ καθενός μας. Ἵμερος καί πόθος μας, λοι-πόν, διακαής, θὰ πρέπει νὰ εἶναι ἡ πνευματική μας θεοτοκία, τ.ἔ. ἡ ἐνσκήνωση καὶ ἡ γέννηση τοῦ ἀρτίτοκου Χριστοῦ μέσα μας, ὁ ὁποῖος σταδιακὰ θὰ πρέπει νὰ αὐξάνει, «μέχρι καταντήσωμεν οἱ πάντες εἰς…ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ»41· αὐτό ἐπιθυμεῖ καί θέλει ὁ Ἴδιος: νά γεννᾶται πάντοτε ἑντός μας, νά συναυξάνεται μὲ τὴ φυτεία καὶ βλάστηση τῶν ἀρετῶν μας, μέχρι βαθμοῦ διακριτῆς ταυτίσεως μαζί Του ὅσον ἀφορᾶ στὴν ἄκτιστη ἐνέργειά Του, ὅπως ἐναργῶς τό καταθέτει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής: «Ὁ τοῦ Θεοῦ Θεός Λόγος, ἐφάπαξ κατά σάρκα γεννηθείς, ἀεί γεννᾶται θέλων κατά πνεῦμα τοῖς θέλουσι, καί γίνεται βρέφος, ἑαυτόν ἐν ἐκείνοις διαπλάττων ταῖς ἀρεταῖς»42.
__________________________________________________________________________________________________
1 «Βε βαί α πίστω σις ἐστι τῆς πρός ἐκθέ ω σιν ἐλπί δος τῇ φύσει τῶν ἀνθρώ πων ἡ τοῦ Θε οῦ ἐναν θρώ πη σις, το σοῦτον Θε όν ποιοῦσα τόν ἄνθρω πον ὅσον Αὐτός γέ γο νεν ἄνθρω πος» (Μαξί μου Ὁμο λο γη τοῦ, Πρός Θα λάσ σιον, MPG 90, 321). Πρβλ. «Ἄνθρω πος γί νε ται Θε ός, ἵνα θε όν τόν Ἀδάμ ἀπερ γά ση ται». (Δο ξαστι κόν Αἴνων τοῦ Εὐαγ γε λι σμοῦ).
2 Ἰω. Α’, 14.
3 Μ. Βα σι λεί ου, Εἰς 48 Ψαλ μ. 4, MPG 29, 440 D-441 B.
4 Μα ξί μου τοῦ Ὁμο λο γη τοῦ, Πε ρί Θε ο λο γί ας καί τῆς Ἐνσάρ κου Οἰκο νο μί ας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, κζ’, MPG 90, 1137.
5 Ν. Μα τσού κα, Δογ μα τι κή καί Συμ βο λι κή Θε ο λο γί α, Γ’ σελ. 123.
6 Ὅπ.π.
7 Βλ. Εὐσεβί ου, Εἰς τὸν βί ον τοῦ μα κα ρί ου Κων στα ντί νου τοῦ βασιλέ ως 3, 53, MPG 29, 1116B. Πρβλ. Ν. Μα τσού κα, Δογμα τι κή, ὅπ.π.
8 Βλ. ἑσπέ ρια Σαβ βάτου, ἦχος βα ρύς: «Δα ϋ ι τι κήν προφητεί αν ἐκπλη ρών Χρι στός…».
9 Βλ. Π. Χρήστου, Τό μυ στή ριο τοῦ Θε οῦ, ἐκδ. Κυ ρο μά νος, Θεσ σα λο νί κη 1991, σελ. 118.
10 Βα ρούχ 3, 28.
11 Γαλ. 4, 4.
12 Βλ. πρω το πρε σβυ τέ ρου Θε ο δώ ρου Ζή ση, «Πρέ πει νά με τα φρα στοῦν τά λει τουρ γι κά κείμε να;», ἐκδ. «Βρυέν νιος», Θεσσα λο νί κη 2003, σελ. 53.
13 Ἰω άν νου Χρυ σο στό μου, Εἰς τὸ Γε νέ θλιον τοῦ Κυ ρί ου ἡμῶν Ἰη σοῦ Χρι στοῦ, λό γος Β’, ΕΠΕ 35, 472.
14 Εἰς τὴν Γε νέ θλιον ἡμέ ραν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰη σοῦ Χρι στοῦ, Λό γος Α’, Ε ΠΕ 35, 423.
15 Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ο λό γου, Ἐπι στο λή 101, MPG 37, 181C.
16 Εἰς τόν Εὐαγ γε λι σμόν 3, MPG 87, 3233.
17 Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ο λό γου, Λό γος ΜΕ’, Ε ΠΕ 5, 170.
18 Γρη γο ρί ου Νύσ σης, Λό γος Κα τη χη τι κός ὁ Μέ γας, MPG. 45, 64 D: «Πῶς το ὑψη λόν ἐν τῷ τα πεινῷ κα θορᾶται, καί οὐ κα τα βαί νει το ὕψος; Πῶς θε ό της ἀνθρω πίνῃ συ μπλα κεῖσα φύ σει καί τοῦτο γί νε ται κἀκεῖνο ἐστί»;
19 Ε ΠΕ 35, 468
20 Ὅπ.π.
21 Ε ΠΕ, 9, 376.
22 Ἰγνα τί ου, Ἐφε σί ους 19.
23 MPG 26, 192Β.
24 Κα τά Ἀρειανῶν 2, 59, MPG 26, 273Α.
25 Στή Λι τή τῶν Χρι στου γέν νων ψάλλου με: «Ὁ οὐρα νός καί ἡ γῆ σή με ρον ἡνώ θη σαν, τε χθέ ντος τοῦ Χρι στοῦ».
26 Βλ. Δ. Τσε λεγ γί δη, Χά ρη καὶ ἐλευ θε ρί α κα τά τὴν πατερι κή πα ρά δο ση τοῦ ιδ’ αἰῶνα, ἐκδ. Πουρ ναρᾶ, Θεσ σα λο νίκη 2002, σελ. 54.
27 Πε ρί Ἐνανθρω πή σε ως 16, ΜPG 25, 124.
28 Βλ. Π. Χρήστου, Τὸ μυ στή ριο τοῦ ἀνθρώ που, σελ. 53.
29 ΜPG 94, 1005.
30 Δ. Τσε λεγγί δη, ὅπ.π., σελ. 74.
31 Κολ. 1, 16.
32 MPG 90, 621D
33 MPG 90, 621D.
34 MPG 90, 621D: «Ἕνωσις γάρ προ ϋ πεννο ή θη τῶν αἰώ νων, ὅρου καί ἀο ρι στί ας, καί μέ τρου καί ἀμε τρί ας, καί πέ ρα τος καί ἀπει ρί ας, καί κτί στου καί κτί σε ως, καί στά σε ως καί κι νή σε ως, ἥτις ἐν Χρι στῷ ἐπ’ ἐσχά των τῶν χρό νων φα νε ρω θέ ντι γέγονε».
35 Βλ. ἱε ρο μο νά χου (νῦν ἐπι σκόπου) Ἀρτε μί ου Ρα ντοσάβλιε βιτ ς, Τό μυ στή ριον τῆς Σω τη ρί ας κα τά τόν Ἅγιον Μά ξι μον τόν Ὁμο λο γη τήν, κεφ. Γ’.
36 ὅπ.π., σελ. 43.
37 Λό γος εἰς τά Ἅγια Φῶτα, MPG 36, 345B.
38 Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ο λό γου, Λό γος ΛΘ’, Ε ΠΕ 5, 72.
39 MPG 36, 429.
40 Θε ο φυ λά κτου Βουλ γα ρί ας, MPG 128, 141 AB.
41 Ἐφ. 4, 13.
42 Κεφάλαια διάφορα θεολογικά τε καὶ οἰκονομικὰ καὶ περὶ ἀρετῆς καὶ κακίας, ἑκατοντάς πρώτη, 1. 8 (η’).
